Ευγένιος Σπαθάρης (2 Ιανουαρίου 1924 – 9 Μαΐου 2009), υπήρξε ένας λαϊκός καλλιτέχνης με δυναμικό πνεύμα, ένας γνήσιος εμψυχωτής του λαϊκού ήρωα αλλά και ένας ζωγράφος με πλούσια χρωματική ζωντάνια. Όμως πάνω απ’ όλα ο Ευγένιος Σπαθάρης υπήρξε ένας αληθινός εκφραστής της ελληνικής παράδοσης και η προσωποποίηση της ανθρωπιάς και της απλότητας.
Ο άνθρωπος που σημάδεψε με τον Καραγκιόζη του, τη φωνή και τα έργα του, τον καλλιτεχνικό χώρο στην Ελλάδα, γεννήθηκε στην Κηφισιά, το 1924, μέσα στην τέχνη του πατέρα του, Σωτήρη, την οποία ελάτρεψε. Από μικρός έδειχνε ότι ήταν ένα ανήσυχο, ερευνητικό πνεύμα αλλά και ένα πολύπλευρο ταλέντο. Οταν οι άσχημες συνθήκες της γερμανικής κατοχής ήταν πλέον βέβαιο ότι δεν θα του επέτρεπαν να ακολουθήσει τον τομέα της αρχιτεκτονικής, που επίσης αγαπούσε, αφιερώθηκε με ιδιαίτερο ζήλο στο θέατρο σκιών.
Στόχος του ήταν να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη, τόσο σαν σημαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαμα όσο και σαν εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Έτσι, ο Καραγκιόζης σταματά να μας παρακολουθεί και να μας διασκεδάζει μόνο από τον μπερντέ του: εμψυχώνεται, εκσυγχρονίζεται, εμφανίζεται σε όλον τον κόσμο, γίνεται τραγούδι και στο τέλος, αποκτά “ένα κεραμίδι” για να ξαποσταίνει που και που. Όλα αυτά κατάφερε να πραγματοποιήσει ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο δάσκαλος του ελληνικού θεάτρου σκιών, όπως τον αποκαλούν και το πέτυχε με τέτοια προσοχή και ευλάβεια απέναντι στην τέχνη, που ο ήρωας μας δεν έχασε ούτε την ελληνικότητά του αλλά ούτε την γνήσια λαϊκότητα που εκπροσωπεί.
Τον Φεβρουάριο του 2007, ο Ευγένιος Σπαθάρης τιμήθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού για την πολύτιμη προσφορά του στην τέχνη και στην Ελληνική Λαϊκή μας παράδοση απονέμοντάς του αναμνηστική πλακέτα και διοργανώνοντας εκδήλωση αφιερωμένη στην εξηπεντάχρονη δράση του.
―Ευγένιος Σπαθάρης, συνέντευξη στην εφημερίδα “Ακρόπολη” της 23ης Ιουλίου 1978:
“Πόσο Τούρκος είναι τελικά ο Καραγκιόζης μας, με το τούρκικο όνομά του”:
–«Θα σας απαντήσω μ’ ένα περιστατικό που συνέβη πριν πολλά χρόνια. Ήταν στα 1959, στο Φεστιβάλ θεάτρου των Εθνών, στο Παρίσι, όπου πήγα προσκεκλημένος από τους Γάλλους, παρά τις αντιρρήσεις του Έλληνα εκεί τότε πρέσβη για το «τούρκικο θέαμα» που θα παρουσίαζα σαν ελληνικό.Μαζεμένοι ήμαστε όλοι σε μια πρες – κόνφερανς εκπρόσωποι από τα θέατρα όλου του κόσμου, πλήθος δημοσιογράφοι, ακόλουθοι πρεσβειών και άλλοι πολλοί.
–«Το Θέατρο Σκιών είναι τούρκικο και όχι δικό σας», μου επετέθη ξαφνικά μπροστά σ’ όλους ο Τούρκος εκπρόσωπος.
— Δεν πρόκειται να σας πω στην αρχή πως είναι δικό μας, του απάντησα. Μα θα ρωτήσω πως είναι δικό σας; Πως είναι δικό σας την στιγμή που το Κοράνι σας απαγορεύει τέτοια θεάματα. Πως είναι δικό σας όταν ζει στην Ιάβα 750 χρόνια, στην Ταϋλάνδη και στις Ινδίες 600 και 1.250 στην Κίνα κι’ εσείς το έχετε —λέτε— 200 χρόνια; Πως είναι δικό σας όταν στα Ελευσίνια Μυστήρια οι αρχαίοι Έλληνες έπαιζαν πίσω από μπερντέ μ’ αναμμένες δάδες για να φαίνονται οι σκιές τους; Πως είναι δικό σας όταν από την Κίνα σας έφερε το θέατρο Σκιών ένας Έλληνας ταξιδευτής, ο Γιάννης ο Μαυρομμάτης (Καραγκιόζης = Μαυρομμάτης) που έχετε κιόλας θάψει στην Προύσσα, στα Μπάνια κοντά, κάτω από κάτι κυπαρίσσια; Το Θέατρο Σκιών δεν είναι ούτε δικό σας ούτε δικό μας, Οι ρίζες του χάνονται στο παρελθόν
–Πως έμεινε το Θέατρο Σκιών στην Τουρκία, αφού το απαγόρευε το Κοράνι;
–Υιοθετήθηκε με τις βωμολοχίες του για τις ορέξεις των Σουλτάνων στον οντά. Δεν ήταν για τον κόσμο. Μετά τον θάνατο του Μαυρομμάτη – Καραγκιόζη, στα 1860 ο μπάρμπα Γιάννης Μπρόχαλης το έφερε στην Ελλάδα.Αλλά και πάλι ήταν Καραγκιόζης μόνο για άντρες. Όπως είπα, οι παλιότεροι προσπάθησαν να τον απαλλάξουν από τα χοντρά αστεία. Κι’ ακόμα αργότερα από το κακό όνομα, που είχε λόγω της ανήθικης ζωής ορισμένων «καραγκιοζοπαιχτών».Ήταν μια εποχή, εκείνη τού πατέρα μου και των συγχρόνων του, που οι τεχνίτες τού Καραγκιόζη δεν έπαιζαν μόνο για το μεροκάματο, αλλά από αγάπη και μεράκι. Κι’ ο κόσμος δεν είχε άλλη διασκέδαση. Και πήγαινε και παθιαζότανε με το θέαμα και γελούσε”
Ο Άγγελος Σικελιανός είχε πει για τον Ευγένιο Σπαθάρη:«Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πόχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο, ανεβαίνοντας απ’τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας ως με τις κορφές τον ηρωισμό».
Σωτήρης και Ευγένιος Σπαθάρης μαζί πίσω από το μπερντέ.
