Εκεί που το παρελθόν συνδιαλέγεται με το παρόν και μαζί οραματίζονται το μέλλον, εκεί χτυπά η καρδιά της Βιβλιοθήκης που αποτελεί πια πρότυπο για τη Βόρεια Ελλάδα. Η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης (ΚΔΒΚ), με ιστορία που ξεκινά από τον 17ο αιώνα, απέκτησε πρόσφατα το δικό της κτίριο, μια σύγχρονη κατασκευή με συνολικό εμβαδό 7.000 τ.μ., ένα πραγματικό στολίδι για την πόλη.
Πέρα, όμως, από την εντυπωσιακή της όψη, που αποτελεί το εξωτερικό θέλγητρο για την επίσκεψη κατοίκων και τουριστών, οι θησαυροί εντοπίζονται στο εσωτερικό της, στα σπάνια και πολύτιμα τεκμήρια που απαρτίζουν τις συλλογές της. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στην τελετή εγκαινίων του νέου κτιρίου τον Οκτώβριο του 2008, έκανε λόγο για τη δεύτερη Εθνική Βιβλιοθήκη της χώρας, ένας άτυπος τίτλος αλλά ταυτόχρονα και μια ρεαλιστική στόχευση για τους ανθρώπους που αγκαλιάζουν διαχρονικά τον φτιαγμένο από χαρτί Παράδεισό τους.
Με ξεναγό μας τον αντιπρόεδρο του ΔΣ της Κοβενταρείου, Παναγιώτη Πτωχούλη, μπήκαμε μέσα στους χώρους του εντυπωσιακού κτιρίου και είδαμε από κοντά γιατί η περίπτωση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Κοζάνης είναι μοναδική.
Η ιστορική σημασία της Κοβενταρείου
Η Κοβεντάρειος αποτελεί την παλαιότερη ιστορική βιβλιοθήκη στην Ελλάδα, με τις απαρχές της να ανάγονται στη σχολική Βιβλιοθήκη που συστήθηκε την περίοδο 1676 – 1679. Εκείνη την περίοδο δίδαξε στην πόλη ο ιερομόναχος Γρηγόριος Κονταρής, ο οποίος είχε διατελέσει Επίτροπος του περίφημου Φλαγγινιανού της Βενετίας ενώ στην πορεία, κατά τον 18ο αιώνα, λειτούργησε στην Κοζάνη η Σχολή Στοά (1745) με πρώτο δάσκαλο τον Ευγένιο Βούλγαρη. Εμπνευσμένοι από τον γαλλικό Διαφωτισμό, μίλησαν για την επιρροή που θα έπρεπε να έχει στην υπόδουλη Ελλάδα, εισάγοντας τον όρο του «Νέου Έλληνα».
Με το πέρασμα των αιώνων και μετά την ένωση της Κοζάνης με την υπόλοιπη Ελλάδα, ιδρύθηκε το Αναγνωστήριο της Κοζάνης και η Δημοτική Βιβλιοθήκη πήρε την σημερινή της ονομασία το 1923. Μία εμβληματική φυσιογνωμία της ιστορίας της Κοβενταρείου κατά την κρίσιμη περίοδο της Κατοχής υπήρξε ο Νικόλαος Δελιαλής: βιβλιοφύλακας αρχικά και ακολούθως έφορος, διέσωσε χιλιάδες έντυπα, πολύτιμα χειρόγραφα και κειμήλια από τους ναζί κρύβοντάς τα στην κρύπτη ενός ναού.
Οι θησαυροί της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Κοζάνης
Η Βιβλιοθήκη αριθμεί περίπου 120.000 τεκμήρια στο σύνολο των συλλογών της εκ των οποίων 12.500 περίπου χρονολογούνται μεταξύ 1494 – 1912. Περιλαμβάνει πολύτιμα και σπάνια έντυπα, ξενόγλωσσα (3.500) και στην ελληνική γλώσσα, χειρόγραφα και κώδικες εγγράφων (750), λυτά έγγραφα (70.000) μεταξύ αυτών σημαντική συλλογή με χειρόγραφα, καθώς και Οθωμανικά έγγραφα και φιρμάνια.
Τα περισσότερα χειρόγραφα είναι μεταβυζαντινά και νεότερα, κυρίως του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα, που σχετίζονται με την ιστορία της Κοζάνης. Υπάρχει επίσης ένας σημαντικός αριθμός βιβλίων από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα καθώς και σημαντικός αριθμός εφημερίδων – περιοδικών, φωτογραφικό αρχείο, συλλογή έργων ζωγραφικής και αρχαιολογική συλλογή.
Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής της ΚΔΒΚ αποτελεί το σύγχρονο κομμάτι της, δηλαδή τεκμήρια που έχουν εκδοθεί μετά την απελευθέρωσή της, το 1912. Παρ’ όλα αυτά οι συλλογές του 18ου και 19ου αιώνα αντανακλούν το εύρος και τη σημασία για τον Ελληνισμό του κινήματος του Νέου Ελληνικού Διαφωτισμού.
Το 1995, η δωρεά περισσότερων από 10.000 βιβλίων πέντε αιώνων από τον Μακαριστό Μητροπολίτη Διονύσιο, προσέδωσε ακόμη μεγαλύτερη αξία στο περιεχόμενο της Βιβλιοθήκης.
Επιπλέον, η ΚΔΒΚ διαθέτει μια μικρή μεν σε πλήθος, αλλά αξιόλογη συλλογή χαρτών, λυτών και ατλάντων, καθώς και εντύπων γεωγραφίας, ανάμεσα στις οποίες κορυφαία θέση κατέχει η δωδεκάφυλλη Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή (1796-1797), ήδη ανακηρυγμένο εθνικό μνημείο της νεώτερης πολιτιστικής μας κληρονομιάς και ο τετράφυλλος παγκόσμιος χάρτης του Άνθιμου Γαζή (1800).
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία του περιεχόμενου της Βιβλιοθήκης προκύπτει από δωρεές που έγιναν ανά τους αιώνες. Κανένα παλαίτυπο δεν έχει αγοραστεί, όπως συμβαίνει σε ιδιωτικές Βιβλιοθήκες, γεγονός που αποδεικνύει έμπρακτα την κουλτούρα του δωρητή που έχει καλλιεργηθεί διαχρονικά στην Κοζάνη.
Το νέο κτίριο και η μετάβαση σε αυτό
Το νέο κτιριακό συγκρότημα αποτελεί επένδυση περίπου 15 εκατομμυρίων ευρώ, που συγχρηματοδοτήθηκε από Εθνικούς και Ευρωπαϊκούς πόρους (ένταξη το 2010 στο ΕΣΠΑ 2007 – 2013, έργο γέφυρα στο ΕΣΠΑ 2014 – 2020). Βρίσκεται εντός του αστικού ιστού της Κοζάνης, απέναντι από τον Δημοτικό Κήπο, σε μια έκταση 7.000 τ.μ. μαζί με τους εξωτερικούς χώρους (5.000 τ.μ. είναι οι κύριοι χώροι χρήσης). Πρόκειται για ένα όραμα μοιράστηκαν όλες οι δημοτικές διοικήσεις των τελευταίων ετών, επιτυγχάνοντας την αγορά της έκτασης, την ένταξη του έργο στο ΕΣΠΑ και πλέον την κάλυψη των δαπανών για την υλοποίηση της κατασκευής.
Σε αυτό, λοιπόν, το κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνονται τα εξής: κεντρικός χώρος βιβλιοθήκης (δανειστικό τμήμα, αναγνωστήριο, χώρος βιβλιοστασίων, καταλογογράφησης και επεξεργασίας υλικού) | αίθουσες παλαιτύπων, συλλογών, αρχειακού υλικού | χώρος υποδοχής (φουαγιέ, βεστιάριο, πωλητήριο, καφέ) | αίθουσα σεμιναρίων και αμφιθέατρο 120 θέσεων | παιδική βιβλιοθήκη | εργαστήρια συντήρησης χαρτιού, εικόνας και ήχου | κέντρο πληροφορικής (media lab) | χώροι διοίκησης | βοηθητικοί χώροι, αποθήκες | υπόγειος χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων.
Το Μουσείο – Εκθεσιακός Χώρος, που αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στο 2019, θα καταλαμβάνει περίπου 1.000 τ.μ. και η παρουσία του προσδίδει την εξής ιδιαιτερότητα στην Κοβεντάρειο, σύμφωνα με τον κ. Πτωχούλη: την μετατρέπει στην μοναδική Βιβλιοθήκη στη χώρα που καλείται να φιλοξενήσει πλήθος δραστηριοτήτων και Μουσείο σε έναν χώρο.
Η λειτουργία της Βιβλιοθήκης στο νέο αυτό κτίριο, που είναι δεκαπλάσιο σε μέγεθος από τον χώρο που φιλοξενούνταν στο παρελθόν, έδωσε την ευκαιρία για να γίνει απογραφή, δηλαδή να αναδειχθούν και να «φωτιστούν» βιβλία και τεκμήρια που μέχρι πρότινος δεν είχαν τον απαιτούμενο χώρο να «αναπνεύσουν».
Η επόμενη μέρα και η στήριξη του κόσμου
Πολύ σημαντικό κομμάτι για την επόμενη μέρα της Κοβενταρείου και το επιτυχημένο πέρασμα στο μέλλον αποτελεί η κομβικής σημασίας συνεργασία που έχει αποκτήσει με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.
Ανάμεσα στους δύο φορείς υπογράφηκε Σύμφωνο Συνεργασίας με στόχο να διαμορφώσουν μια κοινή λειτουργική πολιτική για την καταγραφή, προστασία, παρουσίαση, ανάδειξη και αξιοποίηση των θησαυρών που φυλάσσουν με κοινά χαρακτηριστικά. Ταυτόχρονα, η Κοζάνη, σε στενή επαφή με την Αθήνα, επιχειρεί να μάθει τα πάντα σχετικά με την απαραίτητη τεχνογνωσία που απαιτεί ένα τέτοιου μεγάλου μεγέθους εγχείρημα (υπενθυμίζουμε την έστω και άτυπη αναφορά περί Εθνικής Βιβλιοθήκης της Βόρειας Ελλάδας).
Επίσης, για πρώτη φορά, εκπονήθηκε ένα επιχειρησιακό σχέδιο από την Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης. Με λίγα λόγια, τριπλασιάστηκε ο προϋπολογισμός και αυξήθηκαν οι δραστηριότητες. Άλλωστε, πρωταρχικός στόχος (εκτός από κρίσιμα ζητήματα επιβίωσης που αφορούν το οικονομικό σκέλος και την ανάγκη για προσωπικό) είναι να προσελκύσει η Βιβλιοθήκη τον κόσμο στους κόλπους της, είτε πολίτες της Κοζάνης είτε κοινό άλλων πόλεων στην Ελλάδα – γιατί όχι και άλλων κρατών. Μέσα από ποικίλες εκδηλώσεις, συνεργασίες με φορές και Προξενεία, με ανοιχτές πόρτες και ξεναγήσεις για να δει ο κόσμος από κοντά τη Βιβλιοθήκη, η Κοβεντάρειος ευελπιστεί να γίνει σημείο αναφοράς για όλους εκείνους που αγαπούν και σχετίζονται με το βιβλίο αλλά και για εκείνους που θα βρουν ένα κομμάτι ενδιαφέροντος στην ευρεία γκάμα δραστηριοτήτων της.
Προς το παρόν, οι κάτοικοι της Κοζάνης έχουν αγκαλιάσει τη νέα ζωή της Κοβενταρείου, ο Σύλλογος Φίλων Βιβλιοθήκης που υπάρχει εδώ και χρόνια παραμένει ενεργός και οι Κοζανίτες κάθε ηλικίας περνούν το κατώφλι της Βιβλιοθήκης.
*Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα έως Παρασκευή 08.00 – 20.00, από τον Μάρτιο ανοιχτή και κάθε Σάββατο.
parallaximag.gr
