Αν ταξιδέψεις πίσω στον χρόνο και σκοτώσεις τον παππού σου πριν κάνει οικογένεια, ακυρώνεις την ύπαρξη σου; Αυτό είναι το «παράδοξο του παππού», ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει όχι μόνο την επιστημονική φαντασία, αλλά και την κβαντική φυσική.
Ας υποθέσουμε ότι μπορείτε να ταξιδέψετε πίσω στο χρόνο. Αν σκοτώσετε τον παππού σας ενώ είναι ακόμα μικρός σε ηλικία, πριν κάνει οικογένεια, σημαίνει ότι εσείς δεν θα γεννηθείτε ποτέ; Μπορείς να το πεις και λογικό παράδοξο. Δηλαδή, οι επιστήμονες το λένε έτσι. Και έχουν έναν πολύ ξεκάθαρο λόγο.
Οι ίδιοι προσδιορίζουν το λεγόμενο «παράδοξο του παππού» (grandfather paradox) ως μια αυτοαντιφατική κατάσταση, η οποία προκύπτει σε σενάρια επιστροφής στο παρελθόν (τα λες και επιστημονικής φαντασίας) με αποκλειστικό σκοπό τη δολοφονία του παππού του ταξιδιώτη. Έτσι, διαγράφεται η πιθανότητα γέννησης του γονέα του ταξιδιώτη και των όποιων απογόνων.
Δεν χρειάζεται, μάλλον, να θυμίσουμε το «φαινόμενο της πεταλούδας» (πεταλούδα χτυπάει τα φτερά της σε ένα μέρος και προκαλεί ανεμοστρόβιλο χιλιάδες μίλια μακριά) και πώς ακόμα και η πιο μικρή αλλαγή στο timeline μπορεί να έχει σοβαρές μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Όπως αναφέρει ο αστροφυσικός Andrew May στο Live Science, «ας υποθέσουμε ότι έχετε μια χρονομηχανή που σας επιτρέπει να ταξιδέψετε στο παρελθόν. Ενώ βρίσκεστε εκεί, σκοτώνετε κατά λάθος έναν από τους παππούδες σας –ή όποιον άλλον πρόγονο– πριν αποκτήσει απογόνους. Αυτό αλλάζει –εύλογα– την αλυσίδα των μελλοντικών γεγονότων, συμπεριλαμβανομένης της δικής σας γέννησης. Ωστόσο, αν τελικά δεν έχετε γεννηθεί στο μέλλον, τότε δεν θα μπορούσατε να γυρίσετε πίσω στο παρελθόν και να σκοτώσετε τον πρόγονό σας. Εξ ου και το παράδοξο».
Πώς το παράδοξο του παππού έγινε trend
Το σενάριο αυτό έγινε trend στα περιοδικά επιστημονικής φαντασίας στον 20ό αιώνα, στις δεκαετίες του ’20 και του ’30, και καθιερώθηκε το ’50. Τότε έγινε σαφές πως όποιος γυρίσει πίσω στον χρόνο μπορεί να αλλάξει τη ροή της ιστορίας με τρόπο που να οδηγεί στη μελλοντική του ανυπαρξία.
Η ταινία «Επιστροφή στο Μέλλον» (Back to the future, 1985) έδωσε μια option: ήταν το ταξίδι του πρωταγωνιστή στην προ γάμου εποχή των γονιών του και το πώς αυτό οδήγησε στον χωρισμό τους – πριν κάνει τα πάντα για να τα ξαναβρούν, ώστε να μην αναιρεθεί η ίδια η ύπαρξή του.
Στα των επιστημονικών δεδομένων, ο αείμνηστος Stephen Hawking, δηλαδή ο πιο λαμπρός φυσικός των τελευταίων χρόνων, είχε μιλήσει το 1999 για τα στρεβλά του χρόνου και του χώρου, καθώς έδειχνε πώς η θεωρία του Αϊνστάιν θα μπορούσε να κάνει εφικτό το ταξίδι στον χρόνο.
Η άποψη του Hawking
Μια θεωρητική πιθανότητα που θα επέτρεπε το ταξίδι στον χρόνο είναι ένα ειδικό είδος «σκουληκότρυπας». Μεταξύ των πιο δραματικών συνεπειών της γενικής σχετικότητας, οι σκουληκότρυπες συχνά περιγράφονται ως συντομεύσεις μεταξύ δύο σημείων στο διάστημα. Όπως είχε πει ο Hawking στην ομιλία του, μια σκουληκότρυπα θα μπορούσε ενδεχομένως να επιστρέψει σε ένα παλιότερο χρονικό σημείο (κατάσταση γνωστή τεχνικά ως «κλειστή χρονική καμπύλη» – CTC).
Στην ερώτηση για το grandfather paradox και τα ενδεχόμενα προβλήματα που θα προκαλούσε κάτι τέτοιο, αν η φυσική επέτρεπε τα ταξίδια πίσω στον χρόνο, ο Hawking δήλωσε ότι υπάρχουν δύο τρόποι να μην γίνει πρόβλημα.
Η πρώτη προσέγγιση είχε να κάνει με το μοντέλο «συνεπών ιστοριών», που δείχνει πως ολόκληρος ο χρόνος –παρελθόν, παρόν και μέλλον– είναι αυστηρά προκαθορισμένος. Δηλαδή, μπορούμε να ταξιδέψουμε πίσω στον χρόνο, αλλά μόνο εκεί όπου έχουμε ήδη υπάρξει.
Η δεύτερη προσέγγιση ήταν σχετική με την κβαντική φυσική, όπου ένα γεγονός μπορεί να έχει πολλά πιθανά αποτελέσματα με διαφορετικές πιθανότητες να συμβεί. Η ερμηνεία της κβαντικής θεωρίας των «πολλών κόσμων» βλέπει όλα αυτά τα διάφορα αποτελέσματα να συμβαίνουν σε διαφορετικά, «παράλληλα» χρονοδιαγράμματα.
Σε παράλληλα χρονοδιαγράμματα
To grandfather paradox θα μπορούσε να τακτοποιηθεί, εάν ο ταξιδιώτης στον χρόνο ξεκινήσει σε ένα χρονοδιάγραμμα όπου ο παππούς του έζησε αρκετό καιρό για να κάνει παιδιά και στη συνέχεια –αφού επιστρέψει και σκοτώσει τον πρόγονό του– συνεχίσει σε μια παράλληλη χρονική διαδρομή.
Στη Stanford Encyclopedia of Philosophy, όπου αναφέρονται αυτά, διευκρινίζεται και ο λόγος που δεν μπορούμε να «πηδάμε» μεταξύ των παράλληλων χρονοδιαγραμμάτων κατά βούληση.
Στη διάλεξη του, ο Hawking είχε πει πως η δεύτερη προσέγγιση φαινόταν να είναι πίσω από ταινίες επιστημονικής φαντασίας όπως το «Back to the Future». Βέβαια, όταν κυκλοφόρησε αυτή, η εξήγηση του «παράλληλου κόσμου» και του «παραδόξου του παππού» ήταν μόνο φιλοσοφικές εικασίες. Τέθηκε σε πιο στερεά βάση από τον φυσικό David Deutsch, το 1991, με τη θεωρία αυτή να απολαμβάνει και πειραματικής υποστήριξης.
Στους παράλληλους κόσμους, μπορείτε να σκοτώσετε τον πρόγονο σας, αλλά όχι κι εσάς – αφού θα συνεχίσετε να υπάρχετε στο δικό σας σύμπαν!
Στην περίπτωση του ενός χρονοδιαγράμματος, αν δεν σκοτώσουμε κανέναν, μπορούμε να ταξιδέψουμε στο παρελθόν και να επιστρέψουμε στον χρόνο μας χωρίς συνέπειες, όπως αναφέρει μελέτη του Los Alamos National Labatory, που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2020.
ow
