Είναι καπρίτσιο, κακή συνήθεια, ευσεβής πόθος ή απλά αδυναμία να μην μπορούμε να ελέγξουμε τον εαυτό μας αν έχουμε μπροστά μας κάποιο από τα τρόφιμα που… λατρεύουμε; Ο MSc Κλινικός Διαιτολόγος Γιώργος Μίλεσης τα βάζει κάτω και τα αναλύει.
Είναι δόκιμο να μιλάμε για εθισμό σε τρόφιμα (food addiction), «ευλογώντας» το τσιμπολόγημα ή την υπερφαγία; Κι όμως, πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα υποστηρίζουν ανοικτά, πλέον, την υπάρξη του (δια)τροφικού εθισμού!
Ο εθισμός στερεί τον ελέγχο, όπως οι φαρμακευτικές ουσίες
Αποδεικνύεται πως ο εθισμός στο φαγητό μας στερεί τον έλεγχο επί της ποσότητας που καταναλώνουμε από κάποια τρόφιμα. Δεν πρόκειται ωστόσο για οποιοδήποτε τρόφιμα, αφού είναι πολύ συγκεκριμένα αυτά που μπορούν να προκαλέσουν σημεία εθισμού. Θεωρείται ότι ο τροφικός εθισμός προσομοιάζει τον αντίστοιχο σε φαρμακευτικές ουσίες.
Υπολογίζεται μάλιστα ότι περίπου το 20% του πληθυσμού στις ΗΠΑ υποφέρει από τροφικό εθισμό ή παρόμοια εθισμού διατροφική συμπεριφορά, όπως αυτή εκτιμάται από την κλίμακα αξιολόγησης Yale Food Addiction Scale. Το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο μεταξύ των παχύσαρκων ατόμων
Όταν η ζάχαρη και το λίπος καθορίζουν τις επιλογές μας
Όπως θα δούμε, η παρόμοια εθισμού διατροφική συμπεριφορά δεν συνιστά απλώς έλλειψη θέλησης, αντίθετα έχει βιοχημικό υπόβαθρο. Η απώλεια ελέγχου επί της ποσότητας φαγητού που καταναλώνουμε έχει συνδεθεί επανειλημμένα με τα επεξεργασμένα τρόφιμα, ειδικά όσα περιέχουν σημαντική ποσότητα ζάχαρης ή/και λίπους. Τα τρόφιμα αυτά έχουν εξαρχής σχεδιαστεί να είναι υπερβολικά εύγευστα. Ωστόσο, έχουν πολύ υψηλό ενεργειακό περιεχόμενο (σ.σ. θερμίδες) και προκαλούν σοβαρές μεταπτώσεις στη γλυκόζη (σ.σ. σάκχαρο) του αίματος, παράγοντες που αποδεδειγμένα οδηγούν σε σπασμωδικές διατροφικές επιλογές/ξεσπάσματα (food cravings).
Το μάταιο κυνήγι της ανταμοιβής
Παρ’ όλ’ αυτά, το επίκεντρο της διατροφικής αυτής συμπεριφοράς είναι τα εγκεφαλικά κέντρα ανταμοιβής, που παράγουν κυρίως ντοπαμίνη (σ.σ. ορμόνη της προσοχής, εκμάθησης και ευφορίας) και σεροτονίνη (σ.σ. ορμόνη της διάθεσης) όταν τρώμε.
Αυτή η διαδικασία εξηγεί γιατί οι περισσότεροι από εμάς απολαμβάνουμε το φαγητό. Με τον τρόπο αυτό, ο εγκέφαλος προσπαθεί να εξασφαλίσει ότι θα προσλάβουμε αρκετή ενέργεια και θρεπτικά συστατικά, για να καλύψουμε τις άμεσες ανάγκες μας.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι κάποια επεξεργασμένα τρόφιμα προκαλούν την απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων ντοπαμίνης και σεροτονίνης, σε σχέση με τα μη επεξεργασμένα, οπότε προκύπτει πολύ ισχυρή «ανταμοιβή» σε εγκεφαλικό επίπεδο. Ακολούθως, ο εγκέφαλος αναζητά ολοένα και περισσότερη «ανταμοιβή», προκαλώντας αγωνιώδη αναζήτηση (cravings) για αυτού του είδους τα τρόφιμα. Αυτό πιθανότατα οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο, που ονομάζεται τροφικός εθισμός ή παρόμοια εθισμού διατροφική συμπεριφορά.
Εν ολίγοις, τα επεξεργασμένα τρόφιμα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το πρόχειρο φαγητό (junk food), μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές μεταπτώσεις στο σάκχαρο του αίματος και διατροφικά ξεσπάσματα.
Ποια τρόφιμα μπορούν να προκαλέσουν εθισμό;
Σε πρόσφατη μελέτη στο Πανεπιστήμιο του Michigan εξετάστηκαν για παρόμοια εθισμού διατροφική συμπεριφορά 518 άτομα, με τη χρήση της κλίμακας αξιολόγησης Yale Food Addiction Scale. Σε όλους τους εθελοντές δόθηκε μια λίστα 35 τροφίμων, που συμπεριλάμβανε επεξεργασμένα και μη τρόφιμα. Βαθμολόγησαν ακολούθως το πόσο πιθανό είναι να έχουν προβλήματα με καθένα από αυτά τα τρόφιμα, σε μια κλίμακα από το 1 (καθόλου εθιστικό) ως το 7 (εξαιρετικά εθιστικό).
Βρέθηκε λοιπόν ότι το 92% των συμμετεχόντων είχε όντως ανάλογη συμπεριφορά προς συγκεκριμένα τρόφιμα, ενώ το 7-10% αυτών εκδήλωσε ξεκάθαρα σημεία εθισμού. Όπως αναφέρθηκε επανειλημμένως, «είχαν την επιθυμία να σταματήσουν να τρώνε, αλλά τους ήταν αδύνατον». Σε επιβεβαίωση των προηγούμενων αναφορών, τα πιο εθιστικά τρόφιμα ήταν επεξεργασμένα, πλούσια σε λίπος ή/και ζάχαρη.
Βάσει της κλίμακας Yale Food Addiction Scale προέκυψε η παρακάτω λίστα με τα πιο εθιστικά τρόφιμα.
Πίτσα (4.01)
Σοκολάτα (3.73)
Πατατάκια (3.73)
Μπισκότα (3.71)
Παγωτό (3.68)
Τηγανητές πατάτες (3.60)
Cheeseburger (3.51)
Ηδύποτα με ζάχαρη (3.29)
Κέικ (3.26)
Τυρί (3.22)
Μπέικον (3.03)
Τηγανητό κοτόπουλο (2.97)
Ντόνατ/rolls (2.73)
Ποπ κορν με βούτυρο (2.64)
Δημητριακά πρωινού (2.59)
Ζαχαρωτά (2.57)
Μπριζόλα (2.54)
Μάφινς (2.50)
Όπως αναφέρουν οι ερευνητές, τα πολύ επεξεργασμένα τρόφιμα προσομοιάζουν τη φαρμακοκινητική δράση (π.χ. συμπυκνωμένη δόση, υψηλός ρυθμός απορρόφησης) των ουσιών σε κατάχρηση, κάτι που αποδίδεται στην προσθήκη λίπους και στον ραγδαίο ρυθμό απορρόφησης των απλών υδατανθράκων (σ.σ. ζάχαρη).
Μάθετε για την τεχνική της εξοικείωσης
Όπως φαίνεται, η διατροφική συμπεριφορά παρόμοια εθισμού συνιστά ένα σοβαρό πρόβλημα, που προκαλείται ωστόσο από συγκεκριμένα είδη τροφίμων. Για το λόγο αυτό, στην προσπάθεια να περιορίζουμε την υπερφαγία, θα πρέπει να μάθουμε να ελέγχουμε το περιεχόμενο και την ποιότητα των όσων καταναλώνουμε.
Τροποποιώντας την παρασκευή τους, μπορούμε να τα εντάξουμε στη διατροφή μας, να εξοικειωθούμε με αυτά (habituation technique) και να αποτρέψουμε τα διατροφικά ξεσπάσματα που προκύπτουν από τη στέρησή τους.
