Aτελείωτες ουρές κόσμου, επίδοξοι αγοραστές που θεωρούν «ευκαιρία» να ικανοποιήσουν τις καταναλωτικές τους ανάγκες και πανικός γιατί «όποιος πρόλαβε πρόλαβε» να βρει αυτό που θέλει στο εκάστοτε πολυκατάστημα. Η «Μαύρη Παρασκευή» ή όπως είναι γνωστή «Black Friday» είναι ένα αμερικάνικο καταναλωτικό έθιμο που με τα χρόνια άρχισε να γίνεται δημοφιλές σε όλο τον κόσμο, ενώ από το 2016 έκανε την εμφάνιση του και στη Ελλάδα.
Έχει καθιερωθεί σε αρκετές χώρες, την τέταρτη Παρασκευή του Νοεμβρίου και αυτή τη μέρα τα καταστήματα, και κυρίως οι μεγάλες αλυσίδες, πραγματοποιούν πολύ μεγάλες εκπτώσεις και προσφορές, έως 80%. Από νωρίς το πρωί οι καταναλωτές σχηματίζουν τεράστιες ουρές για να εξασφαλίσουν την τέλεια προφορά και να μην τους πάρουν το ποθητό προϊόν «μέσα από τα χέρια». Πως όμως ξεκίνησε αυτό το καταναλωτικό έθιμο;
Οι «σκοτεινές» ιστορίες
Η Black Friday είναι το ανεπίσημο όνομα της ημέρας που ακολουθεί την Ημέρα των Ευχαριστιών στις Ηνωμένες Πολιτείες, η οποία έχει θεωρηθεί ως η αρχή της περιόδου των Χριστουγεννιάτικων αγορών στην χώρα από το 1952. Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση του όρου «Black Friday» όμως δεν χρησιμοποιήθηκε για τις αγορές την περίοδο των διακοπών, αλλά για τη χρηματοπιστωτική κρίση και ειδικότερα στην συντριβή της αμερικανικής αγοράς στις 24 Σεπτεμβρίου 1869.
Δύο φημισμένοι χρηματιστές της Wall Street, ο Jay Gould και ο Jim Fisk, συνεργάστηκαν για να αγοράσουν όσο περισσότερο χρυσό μπορούσαν, ελπίζοντας να οδηγήσουν την τιμή του στα ύψη και να τον πουλήσουν για βγάλουν κέρδος. Όμως εκείνη την Παρασκευή του Σεπτεμβρίου, η συνωμοσία τελικά αποκαλύφθηκε, δημιουργώντας κατακόρυφη πτώση στην χρηματιστηριακή αγορά και χρεοκοπώντας όλους τους «βαρόνους» της Wall Street.
Η πιο γνωστή ιστορία πίσω από την παράδοση της «Μαύρης Παρασκευής» συνδέεται όμως με τα λογιστικά φύλλα και τις αποδείξεις στις αρχές της δεκαετίας του ’60, που εκείνη την περίοδο ήταν χειρόγραφα και τα καταστήματα χρησιμοποιούσαν δύο χρώματα μελανιού για να καταγράψουν τα στοιχεία. Ειδικότερα, χρησιμοποιούσαν το κόκκινο χρώμα για τις ημέρες με αρνητικό ισολογισμό πωλήσεων και το μαύρο για τις μέρες που είχαν μεγάλα κέρδη. Καθιερώθηκε έτσι η τελευταία Παρασκευή του Νοέμβρη, ως η πρώτη ημέρα των πωλήσεων της χριστουγεννιάτικης περιόδου με σημαντικά αυξημένο τζίρο.
Τα τελευταία χρόνια, ένας άλλος μύθος έχει εμφανιστεί και δίνει μια ιδιαίτερα άσχημη εκδοχή στην παράδοση, υποστηρίζοντας ότι το 1800 οι ιδιοκτήτες των νότιων φυτειών μπορούσαν να αγοράσουν σκλάβους με έκπτωση μετά την ημέρα των ευχαριστιών. Αν και αυτή η έκδοση των ριζών της «Μαύρης Παρασκευής» έχει οδηγήσει κάποιους να ζητούν το μποϊκοτάζ των αγορών εκείνη τη μέρα, η ιστορία δεν έχει επιβεβαιωθεί επίσημα.
Η αληθινή ιστορία πίσω από τη μαύρη Παρασκευή, ωστόσο, δεν είναι τόσο «λαμπερή» όσο οι συσκευασίες των προϊόντων που αγοράζουμε εκείνη τη μέρα. Τη δεκαετία του 1950, η αστυνομία στην πόλη της Φιλαδέλφειας χρησιμοποίησε τον όρο για να περιγράψει το χάος που ακολούθησε την ημέρα μετά την ημέρα των ευχαριστιών, όταν ορδές αγοραστών από τα προάστια και τουρίστες πλημμύρισαν την πόλη πριν από ένα μεγάλο μεγάλο αγώνα, ενώ η αστυνομία αδυνατούσε να βάλει «τάξη» στν χαμό.
Μέχρι το 1961, η «Μαύρη Παρασκευή» είχε αρνητική έννοια στη Φιλαδέλφεια, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που οι έμποροι προσπαθούσαν ανεπιτυχώς να την αλλάξουν για να αφαιρέσουν την αρνητική της σημασία. Το 1975 ο όρος χρησιμοποιήθηκε επίσημα από τους «New York Times», ενώ άρχισε να διαδίδεται σε όλες τις ΗΠΑ το 1985.
Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι έμποροι λιανικής πώλησης βρήκαν έναν τρόπο να δώσουν στον όρο έναν θετικό χαρακτήρα και έκτοτε η Black Friday σηματοδότησε την Παρασκευή μετά την «Ημέρα των Ευχαριστιών», μια ημέρα που τα καταστήματα της Αμερικής περιμένουν όλο τον χρόνο διότι πετυχαίνουν μεγάλα κέρδη. Οι έμποροι άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι μπορούν να προσελκύσουν πλήθος πελατών με τις εξαιρετικά χαμηλές τιμές και η Black Friday καθιερώθηκε ως η ιδανικότερη μέρα κατά τη διάρκεια της οποίας επιτυγχάνονται περισσότερες πωλήσεις κι από τη χριστουγεννιάτικη περίοδο.
Καταναλωτική φρενίτιδα
Οι σκοτεινότερες ρίζες της «Μαύρης Παρασκευής» γρήγορα ξεχάστηκαν στη Φιλαδέλφεια στο βωμό της καπιταλιστικής μανίας. Τα καταστήματα άρχισαν να ανοίγουν όλο και νωρίτερα εκείνη την Παρασκευή και τώρα οι πλέον οι αφοσιωμένοι αγοραστές στήνονται σε ουρές ακόμα και μετά το παραδοσιακό γεύμα των Ευχαριστιών.
Σύμφωνα με μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα, εκτιμάται ότι 135,8 εκατομμύρια Αμερικανοί σκοπεύουν να αγοράσουν το Σαββατοκύριακο των Ευχαριστιών (58,7% των ερωτηθέντων), αν και ακόμη περισσότεροι, δηλαδή το 183,8 εκατομμύρια ή 79,6%, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τις online προσφορές της Cyber Mondey (τη Δευτέρα, μετά την αμερικανική ημέρα των Ευχαριστιών, είθισται να προσφέρονται διαδικτυακές ευκαιρίες, αντίστοιχες με εκείνες της «Μαύρης Παρασκευής», αλλά αποκλειστικά για αγορές μέσω διαδικτύου).
Αξίζει να σημειωθεί, ότι έχουν υπάρξει αναφορές για βία μεταξύ πελατών την ημέρα αυτή. Ειδικότερα, από το 2006 έχουν αναφερθεί επτά θάνατοι και 98 τραυματισμοί σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι σύνηθες φαινόμενο να στρατοπεδεύουν καταναλωτές έξω από καταστήματα την αργία των Ευχαριστιών, επιχειρώντας να εξασφαλίσουν θέση στην πρώτη γραμμή και έτσι περισσότερες πιθανότητες να βρουν αυτά που θέλουν να αγοράσουν. Αυτές οι πρακτικές, από κατάληψη λωρίδων έκτακτης ανάγκης και πυρόσβεσης μέχρι και χρήση προπανίου και γεννητριών σε πιο εξεζητημένες περιπτώσεις, δημιουργούν σημαντικό κίνδυνο για την ασφάλεια του κοινού.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι καμία τηλεόραση, κανένα macbook και κανένα smartphone δεν θα μας κάνει πιο ευτυχισμένους. Μήπως τελικά πρέπει να αναθεωρήσουμε την φράση «καταναλώνω άρα υπάρχω» και να σκεφτούμε ότι έτσι συμβάλλουμε στη δημιουργία μεγαλύτερων κοινωνικών χασμάτων και αντιθέσεων, ενώ παράλληλα απειλούμε με λουκέτα τα μικροκαταστήματα;
