Σανίδα σωτηρίας από μια αμήχανη κατάσταση ή πρόσχημα για χρήση κακοποιητικού λόγου; Το χιούμορ μπορεί να λάβει διάφορες διαστάσεις και επ’ αυτώ μιλά η κ. Μαρία Παπαδάκη, Ψυχολόγος και Συνεργάτης του Metropolitan General
Όλοι λίγο πολύ έχουμε αντιληφθεί τη δύναμη με την οποία μας οπλίζει το χιούμορ. Πόσες φορές έχουμε χρησιμοποιήσει το χιούμορ σε δύσκολες ή αμήχανες καταστάσεις, σε μια άβολη στιγμή, σε ένα ατυχές περιστατικό ή σε μια αναποδιά; Προσπαθούμε με το χιούμορ να δείξουμε ότι τα γεγονότα δεν έχουν πράγματι τόση ένταση και, με τον τρόπο αυτό, μπορούμε να τα διαχειριστούμε πολύ καλύτερα από το να αρχίσουμε τα παράπονα ή να μην ξέρουμε πώς να αντιδράσουμε.
Η αίσθηση του χιούμορ συνδέεται συχνά με υψηλότερα επίπεδα αυτοσεβασμού και χαμηλότερα επίπεδα μοναξιάς και κατάθλιψη. Εν προκειμένω, πρέπει να σημειωθεί ότι ο αυτοσαρκασμός είναι μια έκφανση του χιούμορ που κατέχει πάρα πολύ σημαντική θέση στην ψυχοσύνθεσή μας και στον τρόπο που διαχειριζόμαστε τις συμπεριφορές των άλλων απέναντί μας, όσο και τη δική μας συμπεριφορά προς τους άλλους. Η διάθεση των ανθρώπων για αυτοσαρκασμό ποικίλλει· μπορεί να είναι απόρροια μιας ειλικρινούς διεργασίας, μιας ενδοσκοπικής αυτοπαρατήρηση που εμμέσως φανερώνει υψηλό δείκτη ωριμότητας, καθώς αποδεικνύει ότι δεν φοβόμαστε να αναγνωρίσουμε κάποια μειονεκτήματα μας με στόχο βεβαίως την αυτοβελτίωση.
Η αυτοπαρατήρηση, η αυτοκριτική, η αυτεπίγνωση και κατ’ επέκταση δηλαδή ο αυτοσαρκασμός είναι κάποια από τα πολύτιμα εργαλεία που, παράλληλα με την ψυχική και διανοητική μόρφωση, γίνονται τα μέσα πραγμάτωσης του δυναμικού της προσωπικότητάς μας και ένα μέσο θωράκισης απέναντι σε εξωγενείς κρίσεις. Στην περίπτωση όμως που κάποιος αντιλαμβάνεται ότι εμφανίζει «δυσανεξία» στην ιδέα του αυτοσαρκασμού, ενδεχομένως να κάνει το πρώτο βήμα συνειδητοποίησης ότι βιώνει μια αυτοεικόνα με προβληματικό τρόπο, κάτι που θα ήταν καλό και ωφέλιμο να ερευνήσει.
Το επιβλαβές χιούμορ
Το μεγαλύτερο, βέβαια, εμπόδιο στη χρήση του χιούμορ στη ζωή μας είναι ότι δεν καταβάλλουμε ουσιαστική προσπάθεια για την καλή αίσθησή του. Η λέξη κλειδί είναι η προσπάθεια, καθώς σε κάποιους μπορεί να είναι εύκολο ενώ άλλοι να δυσκολεύονται ή ακόμα και να αδυνατούν να δουν με χιουμοριστική πλευρά κάποια από τα γεγονότα της καθημερινότητά τους. Αυτό συμβαίνει διότι δεν γεννιόμαστε με χιουμοριστική διάθεση, δεν είναι έμφυτη αλλά μια επίκτητη αντίδραση που διαπαιδαγωγείται με τα χρόνια και σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Υπάρχει φυσικά και ο παράγοντας του σωστού timing στη χρήση του, καθώς πρέπει να βλέπουμε με τη σωστή οπτική όλα τα πράγματα ενώ ρόλο-κλειδί διαδραματίζουν και οι συνθήκες στις οποίες βρισκόμαστε.
Σήμερα, το χιούμορ θεωρείται ένας μηχανισμός που μπορεί να μειώσει την πίεση και να βελτιώσει τον αυτοσεβασμό μας, να μετριάσει επιπλέον ψυχολογικά συμπτώματα σχετικά με αρνητικά γεγονότα που μπορεί να συμβαίνουν στη ζωή μας. Κάπου εκεί λοιπόν, μπορεί το χιούμορ να λάβει ξεφύγει, να γίνει δυσάρεστο και να υποτιμήσει ή να προσβάλει κάποιον. Το προσβλητικό χιούμορ που εκφράζεται μέσα από σεξιστικά, ομοφοβικά ή ρατσιστικά σχόλια, έχει κατηγορηθεί για τη δημιουργία κοινωνικών εντάσεων και διαμαχών, μπορεί να λειτουργήσει εκφοβιστικά, ενώ μας καθιστά πιο δεκτικούς σε ακραίες απόψεις και συμπεριφορές.
Το χιούμορ αυτό που μπορεί να κοροϊδέψει, να μειώσει ή να υποτιμήσει, υποβιβάζει, εξευτελίζει και θυματοποιεί ένα άτομο ή και μια ολόκληρη κοινωνική ομάδα. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να δείχνουμε προσοχή όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτό, να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τους λόγους που μπορεί κάποιος να οδηγηθεί σε αυτό το χιούμορ αλλά και τους τρόπους να σταματήσει, να μην επιτρέπουμε σε κανέναν να χρησιμοποιεί κακόβουλο χιούμορ εις βάρος μας.
*H Μαρία Παπαδάκη είναι Ψυχολόγος, Συνεργάτης Metropolitan General
