Το Κωσταράζι είναι ένα από τα αρχαιότερα χωριά της περιοχής της Καστοριάς. Μαρτυρείται ήδη από τη Βυζαντινή εποχή και βρίσκουμε σε αυτό – όπως και στα γύρω χωριά – πανάρχαια ήθη, έθιμα και τραγούδια.
Τα Χριστούγεννα ήταν μια ιδιαίτερη γιορτή στο Κωσταράζι. Οι γυναίκες χόρευαν και τραγουδούσαν πολλά και συγκεκριμένα τραγούδια όπως το παρακάτω:
Τα Χριστούγεννα χόρευαν αυστηρά και μόνο οι γυναίκες, ντυμένες με τις τοπικές ενδυμασίες, χωρίς μουσικά όργανα.
Τα περίπου 25 τραγούδια που ανήκουν στην περίσταση αυτή λέγονται από τις ίδιες τις χορεύτριες και δεν επαναλαμβάνονται σε κανέναν από τους άλλους χορούς που γίνονται τον υπόλοιπο χρόνο στο Κωσταράζι. Το κάθε τραγούδι έχει τη δική του ιδιαίτερη μελωδία, εκτός από ελάχιστα που δανείζονται τη μελωδία τους από άλλα τραγούδια, αλλά πάντα του ίδιου κύκλου.
Ο χορός αρχίζει το απόγευμα των Χριστουγέννων και διαρκεί τρεις μέρες. Οι παντρεμένες σχηματίζουν ξεχωριστό κύκλο από τις λεύτερες, ενώ και στους δύο κύκλους οι χορεύτριες πιάνονται κατά σειράν ηλικίας.
Οι χοροί είναι Συρτοί Στρωτοί (έξι βήματα με κίνηση όλο προς τα μπρος) και Συρτοί Στα Τρία (τρία βήματα μπροστά και τρία επί τόπου). Ένας από τους χορούς αυτούς χορεύεται μικτά, δηλαδή στο πρώτο μέρος Στρωτός και στο δεύτερο μέρος Στα Τρία. Παλιότερα, όταν τα ήθη ήταν πιο αυστηρά, ο χριστουγεννιάτικος χορός αποτελούσε ευκαιρία για τους νέους να δουν τις κοπέλες του χωριού και να διαλέξουν εκείνην που θα ήθελαν για γυναίκα τους.
Μακεδονική παράδοση
