Παλαιότερα, ο θάνατος και η συζήτηση γύρω από αυτόν αποτελούσε ένα ζήτημα ταμπού (Ellis-Gray, 2010). Μπορεί να συνέβαινε στο δωμάτιο ενός νοσοκομείου και παρέμενε εκεί προκειμένου να μην μαθευτεί και να μην αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης από τρίτους (Gibson 2011; Hanusch 2010). Ωστόσο, με το πέρασμα των χρόνων η συζήτηση γύρω από το θάνατο γίνεται ολοένα και πιο ανοιχτή και σε αυτό καίριο ρόλο παίζει η ψηφιακή εποχή την οποία διανύουμε, η οποία μπορεί να μειώσει τον χρόνο και την απόσταση μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα και με ένα μόλις κλικ.
Σήμερα, λοιπόν, όλο και περισσότεροι επισκέπτονται, ποστάρουν και σχολιάζουν σε διαδικτυακά προφίλ ανθρώπων που έχουν φύγει από τη ζωή. Και μπορεί ο ψηφιακός τρόπος για να θρηνήσουμε την απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου να μην αντικαθιστά σε καμία περίπτωση τον φυσικό, η βιβλιογραφία, όμως, δείχνει πως οι άνθρωποι επισκέπτονται πιο συχνά σελίδες εις μνήμην κάποιου παρά τα φυσικά νεκροταφεία!
Έτσι, μαζί με τη σημαντική βοήθεια της Ψυχολόγου Υγείας, Πηνελόπης Μελίδου, η οποία ειδικεύεται στο Πένθος, προσπαθήσαμε να μελετήσουμε το φαινόμενο και να επισημάνουμε τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του.
Τα εικονικά νεκροταφεία, οι celebrities και τα κατοικίδια
Η βιβλιογραφία δείχνει πως η διεργασία του θρήνου μπορεί να διευκολυνθεί σημαντικά από τα social media, τα οποία στη σημερινή εποχή μπορούν να λειτουργήσουν και ως ‘εικονικά νεκροταφεία’ (virtual cemeteries), διευκολύνοντας σημαντικά τη διατήρηση του δεσμού και της σχέσης με το/ην αποθανών/ούσα, ενδυναμώνοντας τη σχέση με αυτούς που μένουν πίσω και καλλιεργώντας το έδαφος έτσι ώστε να δημιουργηθούν ειδικές κοινότητες με κάποιον συγκεκριμένο σκοπό (Church, 2013). Η έκφραση συναισθημάτων και η επεξεργασία της απώλειας μέσω των social media μπορούν να δώσουν, μάλιστα, πολλές και πολύτιμες πληροφορίες όσον αφορά την καταλληλότερη υποστήριξη στην περίπτωση θανάτου.
“Μέσα από μια επίσκεψη στο προφίλ, ένα μήνυμα αγάπης, ένα post αφιερωμένο στις στιγμές με τον/ην αποθανών/ούσα ή/και μια φωτογραφία, τα άτομα νιώθουν ότι είναι ακόμη πιο κοντά στο αγαπημένο τους πρόσωπο. Το τραγούδι που μπορεί να δημοσιευτεί στον τοίχο του/ης αποθανόντος/ούσας μπορεί να ανοίξει τον δρόμο στον/ην πενθών/ούσα για να έρθει αντιμέτωπος/η με την απώλεια, να επεξεργαστεί αποτελεσματικότερα την πραγματικότητα και να αισθανθεί ότι υπάρχει μια συνέχεια στη σχέση τους, αφού του/ης δίνεται η δυνατότητα να συνεχίζει να ανεβάζει posts στον τοίχο του αγαπημένου προσώπου όπως έκανε πριν λάβει χώρα ο θάνατος (Kasket, 2012).
Επιπλέον, ο θρήνος μέσω των social media μπορεί να παρέχει σημαντικές πληροφορίες στους γονείς και στους δασκάλους, έτσι ώστε οι ίδιοι να μπορούν να διακρίνουν τι αποτελεί σημαντική πρόκληση για τους νέους κατά τη διάρκεια του θρήνου τους, ενώ παράλληλα μπορεί να διευκολύνει το σχολικό περιβάλλον ώστε να δει το πόσο διαφορετικά μπορεί να επεξεργάζεται την απώλεια ένας νέος, αλλά και πώς μπορεί να ταξιδεύει συναισθηματικά κατά τη διάρκεια του πένθους.
Άλλωστε, σύμφωνα με την βιβλιογραφία, η πρώτη επαφή των εφήβων με τον θρήνο και την απώλεια συνήθως είναι ο θάνατος ενός αγαπημένου celebrity
Πλέον, η κύρια επαφή και η πηγή ενημέρωσης για την επαγγελματική, προσωπική και κοινωνική ζωή ενός προσώπου που εκτίθεται στη δημοσιότητα είναι τα social media. Επομένως, όταν συμβαίνει ένας θάνατος μίας διάσημης προσωπικότητας, τα social media αποτελούν έναν πολύ γνώριμο τόπο για την επεξεργασία της απώλειας. Παρέχεται, μάλιστα, η ευκαιρία για μία ‘συνέχεια’, καθώς δίνεται η δυνατότητα για διατήρηση των συνηθειών, όπως likes, comments, posts κτλ”, αναφέρει η Πηνελόπη Μελίδου.
Κι ενώ οι Celebrities ήταν η πρώτη επαφή με τον διαδικτυακό θρήνο, στη σύγχρονη εποχή ολόκληρα κείμενα και posts ανεβαίνουν στα social media για πρόσωπα που δεν ήταν καν χρήστες των μέσω κοινωνικής δικτύωσης όταν ήταν στη ζωή! Για παράδειγμα, η απώλεια ενός κατοικίδιου μπορεί να πυροδοτήσει την ανάγκη του ατόμου να ανεβάσει μια φωτογραφία και ένα κείμενο γεμάτο ευχές, μηνύματα αγάπης και θλίψης για τον θάνατο του. Αυτό αποτελεί μια διέξοδο έκφρασης των συναισθημάτων και επεξεργασίας του θρήνου, ιδιαίτερα και για μια τέτοιου είδους απώλεια που πολλές φορές παραγκωνίζεται η σημασία και υποβαθμίζεται η σημαντικότητά της από την κοινωνία. Το άτομο, δηλαδή, βιώνει έντονα συναισθήματα και μέσω των social media μπορεί να τα εξωτερικεύσει και να τα μοιραστεί με τους ‘φίλους’ του.
Ο ρόλος του Facebook: το κουτί των αναμνήσεων και τα πρακτικά ζητήματα
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, το Facebook αποτελεί τη δημοφιλέστερη επιλογή, ειδικότερα για τους εφήβους που θρηνούν την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου (Frost, 2014). Χαρακτηριστική είναι η έρευνα των Vicary και Fraley (2010), η οποία ασχολήθηκε με τις σελίδες μνήμης στο Facebook στα Πανεπιστήμια Virginia Tech και Northern Illinois μετά από τραγωδία εξαιτίας πυροβολισμών. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι το 90% των φοιτητών χρησιμοποιήσαν το Facebook για να μνημονεύσουν την τραγωδία και τους/ις συμφοιτητές/ριες τους που χάθηκαν σε αυτήν. Σε αυτήν την τραγωδία, το Facebook αποδείχθηκε μια πολύτιμη πηγή συναισθηματικής και κοινωνικής υποστήριξης για την πλειοψηφία των φοιτητών.
“Κι αυτό γιατί μια τέτοια διαδικτυακή πλατφόρμα δίνει την αίσθηση μιας κοινότητας που μπορεί να μοιραστεί ανοιχτά τα συναισθήματα και τις σκέψεις της, επιτρέποντας τον ομαδικό θρήνο. Ακόμη και η συνομιλία και ανταλλαγή σκέψεων και συναισθημάτων με αγνώστους μπορεί να αποβεί σημαντικά ωφέλιμη. Ο χρήστης μπορεί να συμμετέχει σε ένα συγκεκριμένο γκρουπ ή κοινότητα, να ταυτίζεται με απόψεις και συναισθήματα άλλων χρηστών, ενώ παράλληλα μπορεί να αισθάνεται πως βρήκε μια πηγή παρηγοριάς στη δύσκολη στιγμή που περνά. Του δίνεται επίσης η δυνατότητα να ανατρέξει στο παρελθόν και να θυμηθεί τις στιγμές που πέρασε με το άτομο που έχει πεθάνει (αφού το Facebook μπορεί να λειτουργήσει ως ένα κουτί που μπορείς να φυλάξεις φωτογραφίες, βίντεο, αναρτήσεις, κείμενα, τραγούδια – όλα είναι αποθηκευμένα)”, τονίζει η ψυχολόγος υγείας.
Στην πλειονότητα των θανάτων (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων όπως όταν πρόκειται για θανάτους συνοδευόμενους από το στίγμα της κοινωνίας – αυτοκτονία, AIDS) υπάρχει η ανάγκη για κοινοποίηση του θανάτου και των σχετικών πληροφοριών. Έτσι, το Facebook βοηθάει και σε πρακτικά ζητήματα όπως όταν η πρόσβαση στο νεκροταφείο ή στο χώρο που βρίσκεται ο/η αποθανών/ούσα δεν είναι εφικτή. “Σε αυτές τις περιπτώσεις το Facebook, αλλά και η σύνδεση στο Internet γενικότερα μπορούν να διευκολύνουν την σύνδεση από οποιονδήποτε τόπο και οποιαδήποτε στιγμή (Marwick & Ellison, 2012).
Με αυτόν τον τρόπο ελαττώνονται σημαντικά οι τύψεις και ο βαθμός ενοχής που μπορεί να νιώθει το άτομο όταν δεν μπορεί να παρευρεθεί κοντά στο αγαπημένο του πρόσωπο
Επίσης, το Facebook μπορεί να μειώσει τον αριθμό τηλεφωνημάτων και μηνυμάτων στην οικογένεια, παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με την ώρα της κηδείας ή τα αίτια που προκάλεσαν τον θάνατο (Frost, 2014). Η οικογένεια πολλές φορές μπορεί να μην είναι σε θέση να διαχειριστεί αποτελεσματικά την κατάσταση. Τα τηλεφωνήματα, τα μηνύματα συμπαράστασης και αγάπης μπορεί σε μια τέτοια στιγμή να επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο την συναισθηματικά και φυσική τους κατάσταση. Η κοινοποίηση των νέων μέσω του Facebook μπορεί να αποφορτίσει και να διευκολύνει την οικογένεια να αποφύγει καταστάσεις που μπορεί να εντείνουν ακόμη περισσότερο την θλίψη τους.
Ακόμη, το Facebook δεν απαιτεί επαφή πρόσωπο με πρόσωπο, κάτι που μπορεί να αποβεί ιδιαιτέρως βοηθητικό για κάποιους. Για πολλούς ανθρώπους, η θέα ενός νεκρού, άψυχου, κρύου σώματος μπορεί να είναι ιδιαιτέρως σοκαριστική και τραυματική. Κάποιοι άνθρωποι δεν αντέχουν την ιδέα της επίσκεψης στο νεκροταφείο και τη διαδικασία της τελετής της κηδείας. Σε αυτούς τους ανθρώπους, το Facebook αποτελεί πολύ σημαντική υποστήριξη και μέσο διοχέτευσης των σκέψεων και συναισθημάτων τους. Επίσης, συντηρείται και η ιδέα ότι ο κόσμος ακόμη σκέφτεται τον/ην αποθανών αλλά και την οικογένειά του (DeGroot, 2009). Τα άτομα μπορούν να ανεβάσουν οποιαδήποτε στιγμή από οποιοδήποτε μέρος φωτογραφίες, τραγούδια και δημοσιεύσεις, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη διατήρηση της σχέσης μέσα στον χρόνο. Ιδιαίτερα σε επετείους και συγκεκριμένες ημερομηνίες το άτομο μπορεί να βοηθηθεί σημαντικά από την επίσκεψη στο Facebook του/της θανόντα/θανούσης, καθώς αποτελεί ένα είδος διατήρησης μνήμης που λειτουργεί ευεργετικά στη διεργασία του θρήνου (Kasket, 2012)”, προσθέτει.
Σελίδες ‘εις μνήμην’: ένα αλληλοϋποστηρικτικό δίκτυο
Η δημιουργία σελίδων (memorial pages) ‘εις μνήμην’ του ατόμου που έχει πεθάνει είναι πολύ συνήθης (π.χ RIP Avicci) και κατασκευάζονται από φίλους, από την οικογένεια, αλλά και από αγνώστους ως χώρος έκφρασης του θρήνου. Τέτοιες σελίδες συνήθως στοχεύουν τόσο σε αυτούς που μένουν πίσω όσο και στον/ην ίδιο/α αποθανών/ούσα προσφέροντας μια πολύ σημαντική βοήθεια ως προς την διεργασία του θρήνου (ανεξαρτήτως σχέσης με τον/ην αποθανών/ούσα ή το χρονικό διάστημα από το θάνατο). Τα άτομα μπορούν να επισκέπτονται το προφίλ/σελίδα, να κάνουν αναδρομές στο παρελθόν μέσα από φωτογραφίες και βίντεο, αλλά και να το χρησιμοποιούν ως μέσο διατήρησης της μνήμης του/ης αποθανόντος/ούσας. Η σελίδα είναι εκεί, δε φεύγει και διατηρεί τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά που είχε πριν το άτομο πεθάνει (Kasket, 2012).
“Τέτοιες σελίδες παρέχουν ένα υποστηρικτικό δίκτυο. Άτομα με ίδιες ή παρόμοιες εμπειρίες ανταλλάζουν απόψεις, μοιράζονται τα βιώματά τους και προτείνουν τρόπους διαχείρισης που αποδείχθηκαν ιδιαιτέρως βοηθητικοί στους ίδιους. Βγαίνει από μέσα τους συνήθως η ανάγκη να βοηθήσουν άλλους ανθρώπους που περνούν από εκεί από όπου οι ίδιοι πέρασαν κάποτε. Πολύ σημαντικό είναι, επίσης, ότι ενθαρρύνουν τη συζήτηση γύρω από ζητήματα σχετικά με τον θάνατο.
Πλέον, σε αντίθεση με παλαιότερα, ο θάνατος και τα ζητήματα που εγείρονται γύρω από αυτόν γίνονται ανοικτά προς συζήτηση
Το σύννεφο του στίγματος που τα σκεπάζει αρχίζει σιγά σιγά και διαλύεται και ο κόσμος νιώθει περισσότερο την ανάγκη να ενημερώσει αλλά και να ενημερωθεί για τον θάνατο. Η ευαισθητοποίηση και η μετάδοση μηνύματος γύρω από διάφορα κοινωνικά ζητήματα (π.χ αυτοκτονία) αποτελούν, επίσης, βασικούς λόγους συμμετοχής σε ομάδες/σελίδες. Φαίνεται, μάλιστα, να υπάρχει αυξημένη η ανάγκη για ενημέρωση, διευκρίνιση και πρόληψη θανάτων που συνδέονται με κοινωνικά φαινόμενα που χαρακτηρίζονται από την κοινωνία ως μη αποδεκτά, κατακριτέα και άρρηκτα συνδεδεμένα με το στίγμα (Levitt, 2012).
Μέσα από τις σελίδες στο Facebook, κατά πλειοψηφία, τα μέλη επιθυμούν με αφορμή τον θάνατο κάποιου ανθρώπου – εξαιτίας της αυτοκτονίας για παράδειγμα – να ενημερώσουν τον υπόλοιπο κόσμο για πιθανά ανησυχητικά σημάδια, για πρακτικές βοήθειας σε περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο κτλ. Αισθάνονται πως μια τέτοια σελίδα μπορεί να αποτελέσει το έδαφος πάνω στο οποίο μπορούν να καλλιεργηθούν η γνώση, η αλληλοβοήθεια, η αλληλουποστήριξη, αλλά και η κινητοποίηση για την αποδόμηση του στίγματος γύρω από συγκεκριμένους θανάτους. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι ολόκληρες κοινότητες δημιουργούνται με σκοπό τη μετάδοση ενός σημαντικού μηνύματος και την αποτροπή άλλων θανάτων εξαιτίας συγκεκριμένων κοινωνικών φαινομένων. Αυτό δείχνει έμπρακτα την έντονη ανάγκη και επιθυμία των ανθρώπων να βοηθήσουν άλλους ανθρώπους και να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης”, επισημαίνει.
Posts: πώς διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία
Η βιβλιογραφία δείχνει πως υπάρχουν τρία είδη δημοσιεύσεων: από ανθρώπους που γνώριζαν το άτομο που έχει πεθάνει και μιλούν απευθείας σε αυτό, από ανθρώπους που γνώριζαν το άτομο που πέθανε και γράφουν σε άλλα μέλη του προφίλ/σελίδας/group κι από ανθρώπους που δε γνώριζαν το άτομο που πέθανε και γράφουν στα μέλη ή στο άτομο που πέθανε (Frost, 2014).
Τα μέλη μιας σελίδας ή οι επισκέπτες σε ένα προφίλ μπορούν να είναι απλοί παρατηρητές, να συμμετέχουν ενεργά σε συζητήσεις και να ανεβάζουν posts ή φωτογραφίες οποιαδήποτε στιγμή θελήσουν. Επιπλέον, μέσα από μια σελίδα το άτομο μπορεί να ενημερώνεται χωρίς απαραίτητα να ρωτάει κάποιον. Η συμμετοχή τους ή η απλή παρατήρηση εξαρτάται σημαντικά από το πώς αντιλαμβάνεται το άτομο την απώλεια, την επεξεργασία του θρήνου και την προσωπικότητά του.
Ένα πολύ ενδιαφέρον εύρημα της βιβλιογραφίας έχει να κάνει με το πώς εκφράζονται οι μεγαλύτεροι και πώς οι νεότεροι στον τοίχο εντός νεκρού. Παρατηρείται ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εκφράζονται περισσότερο με την μορφή συλλυπητηρίων. “Αυτό συμβαίνει συνήθως γιατί οι ηλικιακά μεγαλύτεροι (ιδιαίτερα αυτοί που έχουν χάσει αγαπημένο τους πρόσωπο ή έχουν περάσει ακριβώς την ίδια εμπειρία) ταυτίζονται με την οικογένεια και τις στιγμές που περνάει και στέλνουν μηνύματα που οι ίδιοι/ες θα θέλανε να λάβουν σε μια τέτοια περίπτωση. Επιπλέον, γνωρίζουν και συνειδητοποιούν πως το άτομο πλέον έχει φύγει από τη ζωή και η οικογένεια είναι αυτή που μένει πίσω και χρειάζεται υποστήριξη”, αναλύει η Πηνελόπη Μελίδου. Από την άλλη πλευρά, οι νεότεροι συνηθίζουν να χρησιμοποιούν το ίδιο στυλ που χρησιμοποιούσαν πριν το θάνατο και συνήθως απευθύνονται στον β’ ενικό, σε ευθύ λόγο.
“Οι νέοι συνήθως έχουν λιγότερες εμπειρίες απώλειας λόγω θανάτου και αυτό μπορεί να έχει ως συνέπεια την μη εξοικείωσή τους με τον θάνατο και το τι συμβαίνει μετά από αυτόν. Το σοκ και η άρνησή που βιώνουν μπορεί να κορυφωθεί, νιώθουν έντονα την ανάγκη να μιλήσουν απευθείας στο άτομο και μπορεί ενδόμυχα να πιστεύουν ότι το άτομο που πέθανε μπορεί και να δει το μήνυμα με κάποιον τρόπο. Συνεχίζουν, λοιπόν, να απευθύνονται στο β’ ενικό γιατί δε θέλουν να αλλάξει ή να χαθεί η σχέση τους. Συνήθως μέσα από τα posts/δημοσιεύσεις εκφράζουν την λύπη τους, ευχαριστίες, την επικείμενη συνάντηση τους στον παράδεισο, ευχές αλλά και τραγούδια (αγαπημένα του/ης αποθανόντος/ούσας).
Με αυτούς τους τρόπους και τις συχνές επισκέψεις στη σελίδα και στο προφίλ νιώθουν ότι διατηρούν τον δεσμό και ότι υπάρχει μια συνέχεια στη σχέση τους παρά το γεγονός του θανάτου. Νιώθουν, με λίγα λόγια, ότι μπορεί ο θάνατος να τους χώρισε φυσικά αλλά σε καμία περίπτωση συναισθηματικά”, εξηγεί.
Ο ρόλος των likes στη σημαντικότητα του θανάτου
Τα likes πολλές φορές χρησιμοποιούνται ως μέτρο για τη σημαντικότητα και τη σημασία του ατόμου που έχει πεθάνει ή και για τη σημασία της ίδιας της απώλειας! Ιδιαίτερα οι νέοι τείνουν να πιστεύουν πως όσο περισσότερα likes συγκεντρώσει μια σελίδα ‘εις μνήμην’ κάποιου τόσο πιο σημαντικός είναι ο θάνατος και ο/η ίδιος/α αποθανών/ούσα.
Αυτό συμβαίνει γιατί το like στον κόσμο των social media συνδέεται με ενδιαφέρον στην Χ δημοσίευση. Έτσι, λοιπόν, παρατηρείται η τάση να ερμηνεύεται ένα απλό like ως ένα μέτρο που μετρά το πόσο σημαντικός ή όχι μπορεί να είναι ένας θάνατος (Marwick & Ellison, 2012).
Τα trolls και οι grief tourists
Πέρα, ωστόσο, από τη σημαντική και πολύτιμη σημασία των σελίδων στη διεργασία της απώλειας και του θρήνου, παρατηρείται ότι σε τέτοιου είδους σελίδες είναι πολύ σύνηθες να πατούν like και τελείως άγνωστοι και να αφήνουν σχόλια. Τα σχόλια που παρατίθενται ωστόσο δεν είναι πάντοτε θετικά. Μέσα σε μια σελίδα που έχει συγκεντρώσει κάποιες χιλιάδες likes και υπάρχει ανοιχτή πρόσβαση από οποιονδήποτε χρήστη είναι πολύ συνηθισμένο να υπάρχουν και πολλά αρνητικά και προκλητικά σχόλια, γεγονός που μπορεί να επιφέρει σημαντικά αρνητικές επιπτώσεις. Πολλοί για παράδειγμα είναι αυτοί που αρπάζουν την ευκαιρία και σχολιάζουν με έντονο και προκλητικό τρόπο πίσω από την ασφάλεια ενός ψεύτικου προφίλ.
“Πρόκειται για τους λεγόμενους ‘trolls’ ή/και ‘grief tourists’. Οι πρώτοι είναι αυτοί που πίσω από κάποιο ψεύτικο προφίλ αφήνουν έντονα και προκλητικά σχόλια με σκοπό να πυροδοτήσουν αντιδράσεις, αναστάτωση και οργή σε αυτούς που θρηνούν. Συνήθως κοιτούν να σχολιάσουν σε κάτι που είναι αρκετά δημοφιλές ώστε να μπορούν να ακουστούν όσο το δυνατό σε μεγαλύτερο κοινό και να προκαλέσουν περισσότερες αντιδράσεις. Ο μοναδικός στόχος τους είναι να προκαλέσουν αντιδράσεις και θόρυβο. Δεν εμφανίζονται με την πραγματική τους ταυτότητα και εστιάζουν περισσότερο σε θανάτους που αγγίζουν ευαίσθητα θέματα (βιασμός, αυτοκτονία, AIDS) (Phillips, 2011). Οι ‘grief tourists’, από την άλλη, είναι πιο πιθανό να αφήσουν κάποιο θετικό σχόλιο παρά ένα προκλητικό. Μπορεί απλώς να είναι πιο εσωστρεφείς σαν άνθρωποι και μη εξοικειωμένοι με την έκθεση της προσωπικής τους ταυτότητας στα social media και να κρύβονται πίσω από ένα ψευδώνυμο ή ένα ψεύτικο προφίλ. Πολλές φορές θέλουν απλώς να εκφράσουν τα συλλυπητήριά τους και τη συμπόνια τους χωρίς να έχουν κάποια πρόθεση να προσβάλουν τη μνήμη και την οικογένεια του ατόμου που έχει φύγει από τη ζωή.
(Παράδειγμα grief tourists)
(Παράδειγμα troll)
Τέλος, σελίδες ‘Εις Μνήμην’ που δε διαχειρίζονται από την οικογένεια είναι πολύ εύκολο να οδηγήσουν και σε παρανοήσεις και αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με τον σκοπό τους. Μπορούν εύκολα να χρησιμοποιηθούν από τους trolls ή/και τους grief tourists για μετάδοση παραπληροφοριών και απόψεων που μπορούν να προκαλέσουν έντονες αντιδράσεις. Μπορεί, επίσης, να χρησιμοποιηθούν για εκπλήρωση κάποιων αυτοσκοπών που δεν ήταν δυνατοί με κάποιον άλλον τρόπο. Απαιτείται, λοιπόν, ιδιαίτερη προσοχή στις σελίδες αυτές, καθώς ο διαχειριστής μπορεί να είναι οποιοσδήποτε άνθρωπος και μπορεί να μεταδώσει μέσα από αυτήν ένα διαστρεβλωμένο και τελείως διαφορετικό από την πραγματικότητα μήνυμα τόσο για το ίδιο το άτομο που πέθανε όσο και για το κοντινό του περιβάλλον”, καταλήγει.
oneman.gr
