Ήταν 28 Μαρτίου του 1969, πριν από ακριβώς πενήντα χρόνια, όταν ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης (1900-1971) αποφάσισε να λύσει τη σιωπή του και να μιλήσει ανοιχτά και σθεναρά κατά της χούντας των συνταγματαρχών. Μαγνητοφώνησε μία δήλωση, στην οποία, μεταξύ άλλων, έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου στο στρατιωτικό καθεστώς για την τραγωδία στην οποία οδηγούσε την Ελλάδα.
Η κασέτα έφθασε λαθραία στο Λονδίνο και αυθημερόν η δήλωσή του μεταδόθηκε από την Ελληνική Υπηρεσία του BBC, ενώ αναμεταδόθηκε από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Παρισιού και τη γερμανική Deutsche Welle. H απήχησή της τεράστια, ανά τον κόσμο. Τα λόγια του Σεφέρη λειτούργησαν ως αφύπνηση, διόρθωσαν την πυξίδα που κάπου είχε χαλάσει και είχε αφήσει έναν ολόκληρο λαό να υπνοβατήσει προς τα χειρότερα δεσμά του.
Ο Σεφέρης επέλεξε να μιλήσει ξεκάθαρα για την όχι μόνο πεζή, αλλά και επικίνδυνη πραγματικότητα:
«Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω, αυτό δε σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας. Έτσι, από τα χρόνια εκείνα ως τώρα τελευταία έπαψα κατά κανόνα ν’ αγγίζω τέτοια θέματα. Εξ’ άλλου τα όσα δημοσίευσα ως τις αρχές του 1967, και η κατοπινή στάση μου (δεν έχω δημοσιεύσει τίποτε στην Ελλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία) έδειχναν, μου φαίνεται αρκετά καθαρά τη σκέψη μου.
Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο επιτακτικά το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, νά τι θα έλεγα: Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς όλως διόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας, στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο. Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης όπου, όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι’ αυτές να καταποντισθούν μέσα στα ελώδη στεκάμενα νερά.
Δε θα μου είταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δε λογαριάζουν παρά πολύ για ορισμένους ανθρώπους. Δυστυχώς, δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτόν τον κίνδυνο.
Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει, αναπότρεπτη, στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μας βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό.
Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό, και, μπορώ να το πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ το Θεό, να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω».
Η χούντα, φανερά ενοχλημένη από την εξέλιξη αυτή, και θρασύδειλη καθώς ήταν, αφαίρεσε από τον Σεφέρη τον τίτλο του πρέσβεως επί τιμή και το δικαίωμα χρήσης του διπλωματικού διαβατηρίου του.
Δικαιολόγησε την πράξη της αυτή με το επιχείρημα ότι ή δήλωσή του μεταδόθηκε από τη ραδιοφωνία της Σοβιετικής Ενωσης και άρα συνιστούσε αντεθνική προπαγάνδα. Στον χορό δεν άργησε να μπει και ο φιλικά προσκείμενός της Τύπος, που μεταξύ πολλών άλλων, έγραψε ότι ο Σεφέρης «πούλησε την Κύπρο για να πάρει το Νομπέλ», ενώ τον χαρακτήρισε «κρυφοκομμουνιστή» και «μίσθαρνο όργανο ξένων κυβερνήσεων».
Σήμερα κλείνει μισός αιώνας από την ημέρα που ο Σεφέρης, ευτυχώς, έλυσε τη σιωπή του. Είναι κάτι παραπάνω από χρήσιμο να ακούσουμε το ηχητικό ντοκουμέντο με την ήρεμη και ψύχραιμη φωνή του, να μας προειδοποιεί για όσους κινδύνους είναι ακόμα εδώ, σαν φίδι στον κόρφο μιας κοινωνίας, μιας εποχής, μιας χώρας και μιας ολόκληρης ανθρωπότητας, που για κακή τους τύχη, ποτέ δεν πήρε σοβαρά τους ποιητές. Ακόμη και αν ήταν Νομπελίστες.
Η σχέση του Σεφέρη με το BBC
H σχεδόν τακτική συνεργασία του κορυφαίου ποιητή με το BBC χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του ’50, όταν δηλαδή υπηρετούσε ως σύμβουλος στην Πρεσβεία της Ελλάδας στο Λονδίνο. Οι ραδιοφωνικές του ομιλίες από εκείνη την εποχή έχουν συμπεριληφθεί στον δεύτερο και τον τρίτο τόμο των «Δοκιμών» του και αναφέρονται σε πολλά από τα αγαπημένα του θέματα, όπως ήταν ο Αγγελος Σικελιανός και ο Κωνσταντίνος Καβάφης, – δύο ποιητές που εκτιμούσε ιδιαίτερα ο Σεφέρης -, οι σχέσεις ποίησης και κινηματογράφου και επίσης η ανακάλυψη από τον Σεφέρη του πρώτου Ελληνα που έγραψε τις εντυπώσεις του από την Αγγλία: πρόκειται για τον Νίκανδρο Νούκιο από την Κέρκυρα που είχε επισκεφθεί την Αγγλία από το καλοκαίρι του 1545 ως την άνοιξη του 1546. Οσο για την περίφημη δήλωσή του κατά της χούντας, ενώ είχε αποφασίσει να μην δημοσιεύσει νέα εργασία του σε εφημερίδες και περιοδικά μετά την επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα στις 21 Απριλίου 1967, αποφάσισε τον Μάρτιο του 1969 να μιλήσει ξεκάθαρα για την ανωμαλία που πρέπει να σταματήσει
Protagon.gr
