H 4η βιομηχανική επανάσταση, τα νέα επαγγέλματα και η Ελλάδα

Μια χώρα που δημιουργεί σήμερα θέσεις εργασίας κυρίως για πωλητές σε καταστήματα, υπαλλήλους γενικών καθηκόντων, λογιστές και σερβιτόρους, όταν η παγκόσμια αγορά ζητά visual designers, μηχανικούς λογισμικού, UX, ΒΙ και Data specialists, αντιμετωπίζει σοβαρό κίνδυνο να χάσει… το τρένο της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, χωρίς τη μετάβαση στο οποίο δεν θα μπορέσει να τροχοδρομήσει στην ανάπτυξη.

Η Ελλάδα είναι από τις χώρες της Ευρώπης (και του κόσμου) με τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Κατατάσσεται 27η μεταξύ των 28 κρατών-μελών της Ε.Ε. σε ψηφιακούς δείκτες (DESI – Digital Economy and Society Index) και τα τελευταία χρόνια δεν έχει σημειώσει πρόοδο σε σύγκριση με άλλες χώρες με παρόμοια χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με στοιχεία του δείκτη DESI, η Ελλάδα υστερεί στους πέντε τομείς διερεύνησης: συνδεσιμότητα, ανθρώπινο δυναμικό, χρήση διαδικτυακών υπηρεσιών, ενσωμάτωση της ψηφιακής τεχνολογίας και ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες.

Όσον αφορά τη συνδεσιμότητα, η μετάβαση στις γρήγορες ευρυζωνικές συνδέσεις είναι πιο αργή, οι Έλληνες μπορεί να είναι ενεργοί χρήστες των διαδικτυακών υπηρεσιών, όμως η ένταξη εξελιγμένων ψηφιακών τεχνολογιών παραμένει σε χαμηλό επίπεδο και οι επιδόσεις της χώρας στον τομέα των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και των ψηφιακών δεξιοτήτων παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα και μπορούν να αποτελέσουν τροχοπέδη για την περαιτέρω ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας και κοινωνίας.

Πρακτικά μια χώρα με αυτά τα χαρακτηριστικά δεν προσφέρει ευκαιρίες ανάπτυξης στο ανθρώπινο δυναμικό της, το οποίο -ειδικά αν είναι υψηλής εξειδίκευσης- χαράσσει πορεία καριέρας εκτός συνόρων. Αυτή η διαρροή αυξάνει τον βαθμό δυσκολίας στην προσπάθεια επίτευξης ικανοποιητικών ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης σε περιβάλλον μεταβλητότητας με ραγδαία ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών. Τον κίνδυνο αναβαθμίζει η ανεπάρκεια μέτρων, τόσο για την αναβάθμιση ή συμπλήρωση δεξιοτήτων, απαραίτητα στοιχεία για τη διατήρηση μιας θέσης εργασίας ή την εξέλιξη καριέρας, όσο και για την επανειδίκευση, με την εκπαίδευση των εργαζομένων σε νέες αρμοδιότητες για την ανάληψη εντελώς νέων επαγγελματικών ρόλων.

Το μέλλον της εργασίας

Αυτές οι ανάγκες για νέες δεξιότητες, καθώς και τα νέα επαγγέλματα όπως αναδύονται μέσα σε ένα πλαίσιο διαρκούς τεχνολογικής εξέλιξης τέθηκαν στο επίκεντρο του 2nd Youth Summit του Economist, την Πέμπτη 28 Μαρτίου 2019, στο ξενοδοχείο Grand Hyatt Αθηνών.

Το συνέδριο ανέδειξε τις προκλήσεις της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, η οποία αλλάζει άρδην το περιβάλλον εργασίας, όπου σύντομα το 50% των τρεχουσών διαδικασιών θα είναι αυτοματοποιημένες. Σύμφωνα με μελέτη του McKinsey Global Institute (World Economic Forum), στο μέλλον 6 από τα 10 τρέχοντα επαγγέλματα θα δουν πάνω από το 30% των δραστηριοτήτων τους να αυτοματοποιείται με την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών.

Ταυτόχρονα 20% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού θα επηρεαστεί από την υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης και της αυτοματοποίησης, με το 50% των εταιρειών να θεωρούν ότι μέχρι το 2022 ο αυτοματισμός θα μειώσει τον αριθμό των εργαζομένων τους. Περίπου 400-800 εκατομμύρια εργαζόμενοι θα αντικατασταθούν από ρομπότ σε όλο τον κόσμο και σε ποσοστό 54% οι εργαζόμενοι θα χρειαστούν επανεκπαίδευση και αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους, με τις ανεπτυγμένες οικονομίες να επηρεάζονται περισσότερο από τις εξελίξεις από ό,τι οι αναπτυσσόμενες.

Οι ερευνητές προβλέπουν ότι στα επόμενα χρόνια η τεχνητή νοημοσύνη θα «καλύψει» τους ανθρώπους σε πολλά καθήκοντα όπως π.χ. η μετάφραση (μέχρι το 2024), η οδήγηση φορτηγού (2027), η εργασία στο λιανεμπόριο (2031), ακόμη και η δουλειά του χειρουργού (2053).

Τα παραπάνω καταδεικνύουν ένα παγκόσμιο περιβάλλον που αλλάζει με ιλιγγιώδη ρυθμό. Όσο για τη θέση της Ελλάδας εν όψει αυτών των εξελίξεων, τα δεδομένα δεν είναι ενθαρρυντικά. Αν και δικαιολογούν μια κάποια υστέρηση η πολύχρονη οικονομική κρίση και τα μνημόνια των τελευταίων ετών, η κατάταξη της χώρας στους ψηφιακούς δείκτες είναι ενδεικτική του χάσματος μεταξύ εκπαιδευτικού συστήματος και αγοράς εργασίας.

Οι γέφυρες

Παρ’ όλα αυτά υπάρχει ελπίδα γεφύρωσης και εντοπίζεται κυρίως στην πολλαπλασιαστική επίδραση πρωτοβουλιών της ίδιας της αγοράς αλλά και ακαδημαϊκών που αναπτύσσουν συνέργειες με την επιχειρηματική κοινότητα και τους Έλληνες επιστήμονες που εργάζονται στο εξωτερικό. Ο Σταύρος Λαγγούσης, CTO & AI evangelist, Pobuca, μιλώντας στο συνέδριο του Economist προέτρεψε τις επιχειρήσεις να υιοθετήσουν ένα διά βίου εκπαιδευτικό σύστημα μέσα στις δομές τους, που θα δίνει τη δυνατότητα στους εργαζόμενους να αναπτύσσονται. Τόνισε ωστόσο ότι και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν νοοτροπία ευέλικτης μάθησης και να αναλαμβάνουν προσωπικά την ευθύνη για την εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους. Συμφώνησε επίσης με τη γενική άποψη ότι χρειαζόμαστε αναβαθμισμένες εκπαιδευτικές πολιτικές με στόχο την ταχεία αύξηση των δεξιοτήτων ατόμων όλων των ηλικιών.

Οι πολιτικές

Από την πλευρά του, ο Κώστας Γαβρόγλου, υπουργός Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, δεν φάνηκε να ενστερνίζεται την άποψη περί αλλαγής κουλτούρας, εντοπίζοντας τις ανάγκες ανάπτυξης συνεργειών κυρίως εντός της εκπαιδευτικής κοινότητας. Έτσι, η προωθούμενη μεταρρύθμιση εστιάζει στην ίδρυση τμημάτων με νέα γνωστικά αντικείμενα στα πανεπιστήμια, ανάπτυξη συνεργειών ανάμεσα στα ΤΕΙ και τα πανεπιστήμια, ίδρυση πανεπιστημιακών ερευνητικών κέντρων, καθώς και διετών προγραμμάτων σπουδών επαγγελματικού προσανατολισμού.

«Καλλιέργεια των λεγόμενων ήπιων δεξιοτήτων -“soft skills” και των ψηφιακών δεξιοτήτων- “digital skills”, επένδυση στον σχολικό επαγγελματικό προσανατολισμό από το Γυμνάσιο, εισαγωγή του θεσμού της “άσκησης” σε επιχειρήσεις…», είναι ορισμένες από τις πρωτοβουλίες στο πλαίσιο του προγράμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης για την Παιδεία, σύμφωνα με τη Νίκη Κεραμέως, τομεάρχη παιδείας, έρευνας και θρησκευμάτων της Νέας Δημοκρατίας.

«Η ευθύνη του πολιτικού συστήματος είναι να μη μείνει κανείς πίσω», είπε χαρακτηριστικά η Άννα Διαμαντοπούλου, πρόεδρος, «ΔΙΚΤΥΟ» για τη μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη και πρώην υπουργός. Αν και αναφέρθηκε στη χαμηλή κατάταξη της Ελλάδας σε ψηφιακούς δείκτες και το αποτύπωμα της υστέρησης στην ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών στην παραγωγικότητα (σε τομείς π.χ. όπως η γεωργία, που υστερούμε έναντι της Ολλανδίας και του Ισραήλ – χωρών με παρόμοια χαρακτηριστικά), σημείωσε ότι η Ελλάδα ως μια μικρή χώρα αλλάζει πιο εύκολα από μια μεγάλη χώρα.

«Βρισκόμαστε μπροστά στον κίνδυνο ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας να μείνει χωρίς αντικείμενο εργασίας, γι’ αυτό και χρειάζεται reskilling, σε ευρεία κλίμακα», τόνισε ο Κωνσταντίνος Κυρανάκης, πρώην πρόεδρος, The Youth of The European People’s Party, συνιδρυτής Brain Gain. Μιλώντας στο συνέδριο του Economist, εξήγησε ότι συστήματα τεχνολογίας αναπτύσσονται και υποκαθιστούν διαδικασίες ακόμη και σε επαγγέλματα όπως οι δικηγόροι.

Το νέο περιβάλλον

Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι μεγάλο το φάσμα των επαγγελμάτων που επηρεάζονται από την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και τάσεων όπως: ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη, νανοτεχνολογία, κβαντική υπολογιστική, βιοτεχνολογία, Internet of Things, κρυπτονομίσματα, δίκτυα 5G, τρισδιάστατη εκτύπωση και πλήρως αυτόνομα οχήματα.

Τα επαγγέλματα που επηρεάζονται άμεσα εκτιμάται ότι είναι αυτά που σχετίζονται με λογιστική και μισθοδοσία, οι διοικητικοί υπάλληλοι και γραμματείς, οι εργάτες που απασχολούνται στη βιομηχανία σε γραμμή συναρμολόγησης, οι οικονομικοί αναλυτές, οι επισκευαστές μηχανικών, οι telemarketers, οι τραπεζίτες, οι οδηγοί αυτοκινήτων, φορτηγών και μοτοσικλετών, οι πωλητές, οι μεσίτες και οι δικηγόροι.

Πάντως, καθώς περιορίζονται οι θέσεις εργασίας στα παραδοσιακά επαγγέλματα δημιουργούνται νέες σε αναδυόμενα επαγγέλματα. Τέτοια είναι o οπτικός σχεδιαστής (visual designer), o ειδικός UX και UI (σχεδιαστής προϊόντων με βάση την εμπειρία χρήστη – user experience και την διεπαφή χρήστη – user interface, αντίστοιχα), ο σχεδιαστής εικονικής αλληλεπίδρασης (virtual interaction designer) κ.ο.κ.

Της Σοφίας Εμμανουήλ – Ναυτεμπορική