Όπως κάθε –μα κάθε!- χρόνο τέτοια εποχή, οι πολιτικοί συντάκτες προσπαθούν να διαβάσουν τις προθέσεις του εκάστοτε Πρωθυπουργού αναφορικά με τις εξαγγελίες του στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Σε ατελείωτες ώρες ρεπορτάζ, συζητήσεων, αναλύσεων και σε αμέτρητα δημοσιεύματα, γίνεται απόπειρα αποκρυπτογράφησης του καλύτερα κρυμμένου μυστικού του Αυγούστου: τι θα πει ο πρωθυπουργός στην Έκθεση. (Η Έκθεση με κεφαλαίο, διότι μια είναι Η Έκθεση: η ΔΕΘ)
Κάπως έτσι, έχει καλλιεργηθεί η πέρα για πέρα λανθασμένη πεποίθηση ότι η ΔΕΘ γίνεται αποκλειστικά προκειμένου οι πολιτικοί να έχουν χώρο για μια ιδιόρρυθμη πασαρέλα. Το γιατί είναι λανθασμένη και γιατί η ΔΕΘ είναι σημαντική για τη Θεσσαλονίκη θα το πούμε προσεχώς. Ας μείνουμε, προς το παρόν, στη «Θεσσαλονίκη των πολιτικών».
Γιατί έρχονται; Η απάντηση είναι απλή: επειδή έτσι είθισται από το 1928! Γι αυτό. Και για όλα φταίει ο Βενιζέλος -ο Ελευθέριος, όχι ο Ευάγγελος. Στις 19 Αυγούστου 1928, είχε κερδίσει τις εκλογές κι είχε ορκιστεί Πρωθυπουργός. Η πρώτη του διπλωματική κίνηση ήταν η υπογραφή συμφώνου φιλίας, συνδιαλλαγής και δικαστικού διακανονισμού με την Ιταλία, στις 23 Σεπτεμβρίου 1928. Από το ταξίδι εκείνο επέστρεψε με το τρένο, το οποίο έκανε στάση στη Θεσσαλονίκη μια από τις πρώτες ημέρες του Οκτωβρίου.
Στις 30 Σεπτεμβρίου είχε εγκαινιαστεί η 3η ΔΕΘ, κι ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετέβη με αυτοκίνητο από το Σιδηροδρομικό Σταθμό στις εγκαταστάσεις της. Σε όλη τη διαδρομή, ο κόσμος τον επευφημούσε. Το αυτοκίνητο σταμάτησε μπροστά στη μεγάλη είσοδο της Έκθεσης, όπου τον περίμενε ο Γάλλος στρατάρχης Φρανσουά Ντ’ Εσπερέ. Ο Πρωθυπουργός δήλωσε: «Το έργον της Εκθέσεως Θεσσαλονίκης είναι μέγα και πρέπει να είμεθα υπερήφανοι δι’ αυτό και πλήρεις ελπίδων δια το μέλλον». Στη συνέχεια, περιηγήθηκε στα περίπτερα: στων ταπητουργών (του χάρισαν ένα χαλί), της Βιομηχανίας, του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού, στο Καπνικό, στης Ουγγαρίας και στης Σερβίας.
Ενα από τα πιο αξιοσημείωτα γεγονότα της χρονιάς εκείνης ήταν το ότι έγινε διάρρηξη στα γραφεία της διοίκησης της ΔΕΘ και το μόνο που έλειπε ήταν εκλεκτά πούρα! Την προηγούμενη χρονιά, όμως, το αστυνομικό δελτίο δεν περιλάμβανε τόσο ανώδυνα γεγονότα: είχαν συλληφθεί κομιτατζήδες οι οποίοι, σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής και το ανακοινωθέν του Γ’ Σώματος Στρατού, «θα χτυπούσαν τα σερβικά ιδρύματα, την Έκθεσιν, το Κυβερνείον, το Στρατηγείον και τας αποθήκας πυρομαχικών». Είχε αποφευχθεί, δηλαδή, τρομοκρατικό χτύπημα, θα λέγαμε με τα δεδομένα της εποχής μας. Την προπροηγούμενη (το 1926), που ήταν η πρώτη διοργάνωση, η Σερβία πάλι είχε πρωταγωνιστήσει, αλλά με την απουσία της: έγινε σάλος επειδή η χώρα δε μετείχε στη ΔΕΘ, αν και η Ελλάδα ήταν η πέμπτη κατά σειρά χώρα στο εξαγωγικό τους εμπόριο. Οι πρώτες χώρες που μετείχαν στη ΔΕΘ ήταν η Σοβιετική Ένωση και η Βουλγαρία.
Τον Ελευθέριο Βενιζέλο είχε προσκαλέσει στη ΔΕΘ ήδη από το 1927 ένας επιφανέστατος Θεσσαλονικιός και φίλος του, ο Αλέξανδρος Ζάννας, σύζυγος της Βιργινίας Δέλτα, κόρης της Πηνελόπης Δέλτα. Μάλιστα στην επιστολή, τον διαβεβαίωνε ότι «εκτός του διαμερίσματος της κυρίας Βενιζέλου και του ιδικού Σας, έχω στο σπήτι και δωμάτια διά της υπηρεσίαν Σας». Ο Βενιζέλος δεν επισκέφτηκε ξανά τη ΔΕΘ, ωστόσο το 1929 την επισκέφτηκε ο αρχηγός του Λαϊκού κόμματος Π. Τσαλδάρης, εγκαινιάζοντας το θεσμό που ισχύει μέχρι και σήμερα, της επίσκεψης στη ΔΕΘ των αρχηγών των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Και ο Τσαλδάρης, πάντως, όπως και ο Βενιζέλος, δεν έκανε πολιτική δήλωση, αλλά περιορίστηκε στο να εξάρει τη σημασία της Έκθεσης για τη Θεσσαλονίκη και την Ελλάδα.
Και ποιος ήταν ο πρώτος που έκανε πολιτικές δηλώσεις; Τα πρώτα χρόνια τις απέφευγαν οι ηγέτες: ο Μεταξάς, πχ., την εγκαινίασε ένα μήνα μετά την 4η Αυγούστου 1936 και τη χαρακτήρισε «έργο εξόχως ειρηνικόν», ενώ ο διάδοχος Παύλος δεν είπε κουβέντα πέραν της κήρυξης της έναρξης κι έσπευσε να δοκιμάσει κρασί από το περίπτερο του Μπουτάρη. Το 1938, οι Βιβλιοπώλες της Λειψίας (από το 1632 έως το 1945, η Έκθεση Βιβλίου της Λειψίας ήταν η μεγαλύτερη στη Γερμανία) εξέθεσαν στη Θεσσαλονίκη προπαγανδιστικά βιβλία του εθνικοσοσιαλισμού. Το 1939, φάλαγγες έπαιζαν ύμνους της 4ης Αυγούστου στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, ενώ ΕΟΝίτες παρατάχτηκαν στη ΔΕΘ. Το 1940 το κλίμα ήταν βαρύ και έξι ημέρες μετά τη λήξη της Έκθεσης ο Μεταξάς αρνήθηκε να παραδώσει τη χώρα. Η ΔΕΘ κατελήφθη από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1941 και το 1944 οι εγκαταστάσεις της ανατινάχτηκαν πριν από την αποχώρησή τους.
Εως το 1951 που η ΔΕΘ επαναλειτούργησε, οι υπάλληλοί της είχαν μεταταχθεί στον Ερυθρό Σταυρό και σε άλλους οργανισμούς. Την εγκαινίασε ο βασιλιάς Παύλος ο οποίος συνοδευόταν από τη βασίλισσα Φρειδερίκη, ενώ την επισκέφτηκε ο διευθυντής Ευρώπης του Σχεδίου Μάρσαλ, Γουίλιαμ Φόστερ. Τα εγκαίνια του 1954 τελέστηκαν από τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Παπάγο, πρώτο Πρωθυπουργό που την επισκέφτηκε μεταπολεμικά.
Και μετά ήρθε ο Καραμανλής
Η επίσκεψη του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή στη Θεσσαλονίκη την 1η Σεπτεμβρίου 1956 στη ΔΕΘ ήταν υπερπαραγωγή: έφτασε με πολεμικό πλοίο στις 18.30 στην προβλήτα του Λευκού Πύργου, συνοδευόμενος από τους υπουργούς Παπαληγούρα και Κασιμάτη. Κατευθύνθηκε πεζή στην Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών και στις 19.10 έφτασε στην Έκθεση. Τέλεσε τα εγκαίνια, στις 21.00 παρακολούθησε τη ναυτική γιορτή και στις 21.40 παρακάθισε στο επίσημο γεύμα στη Στρατιωτική Λέσχη. Στην ομιλία του αναφέρθηκε στον απολογισμό των αποτελεσμάτων της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησής του, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης έξι μηνών από τις εκλογές.
Εκείνη τη χρονιά έστειλε μήνυμα για τη ΔΕΘ ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, ενώ ο πρέσβης της Σοβιετικής Ένωσης διαμαρτυρήθηκε στον πρόεδρο της ΔΕΘ επειδή εντός του εκθεσιακού χώρου υπήρχε περίπτερο ιδιώτη με βιβλία εναντίον της χώρας του. Ο πρόεδρος της ΔΕΘ διαβεβαίωσε τον πρέσβη ότι το εν λόγω περίπτερο θα κλείσει, «διότι η Έκθεσις δεν πολιτεύεται»
Μπορεί να μην πολιτεύεται, αλλά πολιτικολογεί. Έτσι, το 1962, ο Τσεχοσλοβάκος διευθυντής του περιπτέρου της χώρας του διαμαρτυρήθηκε για το πολιτικό περιεχόμενο του λόγου του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον ο οποίος ήταν παρών στην Έκθεση και άναψε τη συμβολική «φλόγα της ελευθερίας». Εν τω μεταξύ, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εγκαινίαζε ανελλιπώς την Έκθεση έως τότε. Πολλά χρόνια αργότερα, ο Καραμανλής ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναφέρθηκε στη μακρόχρονη παράδοσή του στο γεγονός. Το 1981 είπε: «Την εγκαινιάζω ο ίδιος από το 1956 με εξαίρεση τα 10 χρόνια που βρέθηκα μακριά από την πατρίδα μου. Δέκα χρόνια που υπήρξαν οδυνηρά τόσο για μένα, όσο και για την Ελλάδα». Δέκα χρόνια συν ένα λουμπάγκο που ξέχασε, καθώς και το 1977 δεν παρέστη, «προσβληθείς από οξείαν ισχυαλγίαν», σύμφωνα με το ανακοινωθέν, που είχε πυροδοτήσει όργιο φημών.
Είχαν περάσει ταραγμένα χρόνια για την Ελλάδα, χούντα, κυπριακό, μεταπολίτευση, φιέστες, κιτς, παραδοξότητες αλλά και σπουδαίες εκδηλώσεις, όπως το Φεστιβάλ Κινηματογράφου και το Φεστιβάλ Τραγουδιού.
Το 1982, κι ενώ είχαν προηγηθεί οι εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981 και η εκλογή του ΠΑΣΟΚ, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής απέφυγε την cohabitation με τον Ανδρέα Παπανδρέου στην Έκθεση. «Ελαφρά αδιαθεσία» τον κράτησε στην Αθήνα, κι ο Ανδρέας εγκαινιάζοντας την 47η ΔΕΘ εκφώνησε βαρυσήμαντη πολιτική ομιλία, κάτι που επαναλάμβανε τα επόμενα χρόνια. Το 1987, για παράδειγμα, εξήγγειλε μείωση φορολογίας εισοδήματος κατά 20%, αύξηση μισθών κατά 10% και επιδότηση ενοικίου. Επί Ανδρέα άρχισαν και οι συνεντεύξεις τύπου κατόπιν απαίτησης των δημοσιογράφων οι οποίοι απολάμβαναν τις ειδήσεις που τους έδινε στη διάρκεια των δείπνων, αλλά ήθελαν και κάτι πιο επίσημο. Το 1988 ο Ανδρέας ήταν στο Χέρφιλντ και το λόγο του ανέγνωσε ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας Παναγιώτης Ρουμελιώτης, ενώ τα εγκαίνια τέλεσε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Μένιος Κουτσόγιωργας.
Η διοργάνωση του 1989 ήταν προεκλογική και την εγκαινίασε ο Πρωθυπουργός Τζαννής Τζανετάκης, επικεφαλής της κυβέρνησης συνεργασίας. Στη διάρκειά της, συνέβη ένα «ιερό» ευτράπελο: ο Οικουμενικός Πατριάρχης Δημήτριος έστειλε το Μητροπολίτη Φιλαδελφείας, Βαρθολομαίο, να αναγνώσει το μήνυμά του, ενώ έως τότε το προνόμιο αυτό ανήκε στον Θεσσαλονίκης Παντελεήμονα. Έξω από το Παλαί Ντε Σπορ, οι δυο ιεράρχες μάλωσαν άσχημα, σε σημείο να τους χωρίσουν παρευρισκόμενοι. Έκτοτε, έμεινε στον τότε Παναγιότατο Θεσσαλονίκης το προσωνύμιο «Παναγριότατος».
Στο μεταξύ, είχαν αρχίσει οι διαδηλώσεις. Από τα ευτράπελα αυτών, το 1992, όταν εργαζόμενοι της πρώην ΕΑΣ ξεκίνησαν από την Αθήνα προκειμένου να διαδηλώσουν στα εγκαίνια του 1992 που θα τελούσε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Επειδή ακόμη δεν υπήρχαν κινητά, δεν είχαν μάθει ότι το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Θεσσαλονίκης ματαίωσε τις διαδηλώσεις, με αποτέλεσμα η αστυνομία να τους σταματήσει έξω από τη Θεσσαλονίκη (στα Μάλγαρα, 25 μόλις χιλιόμετρα από την πόλη) και να τους γυρίσουν πίσω.
Επί Σημίτη, αυτό που είχε κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν το ότι βγήκε βόλτα με τη σύζυγό του, Δάφνη, στο κέντρο της πόλης και κάθισαν σε μπαρ. Η είδηση θα ήταν ακόμη πιο πιπεράτη εάν ο τότε πρωθυπουργός είχε πιει αλκοόλ, αλλά περιορίστηκε σε… πορτοκαλάδα. Ο Κώστας Σημίτης δεν επηρεάστηκε καθόλου από το κλίμα της πόλης στην οποία τις ημέρες της Έκθεσης έρεε άφθονο το ουίσκι και πήγαιναν κι έρχονταν τα λουλούδια στα μπουζούκια. Του έτυχε, βεβαίως, και κάτι πάρα πολύ καλό: στις 6 Σεπτεμβρίου 1997, ο Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ ανακοίνωσε ότι «The city that will have the honor and responsibility to host the Olympics of the year 2004 is… Athens!». Ήταν η ημέρα των εγκαινίων της 62ης ΔΕΘ και ο κ. Σημίτης καθυστέρησε την άφιξή του στο χώρο της ομιλίας του κατά 10 λεπτά, ώστε να αρχίσει την ομιλία του αφού πρώτα έχει μάθει το αποτέλεσμα.
Οι ημέρες Καραμανλή άφησαν ιστορία: βλέπαμε απίθανα ξεσαλώματα κι εξοργιστική σπατάλη υπουργών και παραγόντων του δημοσίου βίου (η Θεσσαλονίκη είναι πολύ μικρή, να το ξέρετε), ενώ έτυχαν δυο τραγικά περιστατικά. Το 2004 συνετρίβη στη Χαλκιδική το ελικόπτερο Σινούκ του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Πέτρου την ημέρα του επισήμου δείπνου που παρέθεσε ο Πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, οπότε δε σερβιρίστηκε το μενού και τα τρόφιμα δόθηκαν σε ιδρύματα της πόλης. Το 2007, επίσης δεν έγινε το δείπνο, λόγω πένθους για τις πυρκαγιές.
Το 2006 ο Κώστας Καραμανλής ήρθε αντιμέτωπος με δυο εκπλήξεις. Ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ανθιμος μετά τον αγιασμό έβγαλε κήρυγμα διαρκείας 15 λεπτών για το Μακεδονικό και τα εθνικά θέματα, ενώ λίγο αργότερα μια ομάδα οπαδών κόμματος της Αριστεράς άνοιξε ένα κόκκινο πανό στην αίθουσα όπου μιλούσε ο Πρωθυπουργός με σύνθημα «εσείς μιλάτε για κέρδη και ζημιές κι εμείς για ανθρώπινες ζωές». Η Αστυνομία τους έβγαλε έξω, και κάποιοι άλλοι άνοιξαν άλλο πανό: «οι υποσχέσεις σας προσβάλλουν τη νοημοσύνη μας». Ακολούθησαν νέες συλλήψεις.
Ο Γιώργος Παπανδρέου θέλησε να τιμήσει την πόλη, φέρνοντας όλους του υπουργούς του στη Θεσσαλονίκη το 2010 και συγκάλεσε υπουργικό συμβούλιο στο Λιμάνι. Ωστόσο, την ίδια μέρα, ένας γιατρός του εκσφενδόνισε στους χώρους της ΔΕΘ ένα παπούτσι (χωρίς να τον πετύχει), διαμαρτυρόμενος για το Μνημόνιο.
Αλλά ας σταματήσω εδώ τις αναφορές. Η «Ελλάδα των Μνημονίων» είναι μια άλλη ιστορία και δε χωρά στο πλαίσιο αυτού του αφιερώματος.
Χριστίνα Ταχιάου – Protagon
* Οι φωτογραφίες αντλήθηκαν από το λεύκωμα «Μαγικές εικόνες – Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης»
