Στην ευρύτερη περιοχή της Καστοριάς, μέσα στο βάθος του ιστορικού χρόνου της Πατρίδας μας, εξελίχθηκαν πολύ σπουδαία γεγονότα και δεινά. Κάποια απ’ αυτά είναι περισσότερο γνωστά σε όλους, ενώ κάποια άλλα ίσως έχουν αδικηθεί μιας και δεν έγιναν τόσο γνωστά, ούτε και στην τοπική κοινωνία!
Με την ευκαιρία λοιπόν της σημερινής ημέρας που αποτελεί επέτειο, η ‘Στέγη Λόγου και Τέχνης «Μαλαματένια Λόγια»’ θέλοντας να βοηθήσει στην συνολική προβολή και ανάδειξη ενός τέτοιου ιστορικού γεγονότος θα μας γυρίσει στην εποχή του πολέμου του 1940 – 1941 και κυρίως στις ημέρες που ακολούθησαν την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων τα χαράματα της 6ης Απριλίου 1941.
Η εισβολή αυτή, έπληξε την Ελλάδα ταυτόχρονα σε όλο το μήκος των τεράστιων συνόρων της, καθώς τα γερμανικά στρατεύματα χτύπησαν την Πατρίδα μας, τόσο από τη συμμαχική τους Βουλγαρία, όπου ήταν από καιρό συγκεντρωμένα, όσο και από τη Γιουγκοσλαβία που κατέρρευσε σχεδόν αμέσως. Στα σύνορα με τη Βουλγαρία βέβαια τα οχυρά του Ρούπελ, ανέλαβαν πολύ αποτελεσματικά την υπεράσπιση του εδάφους μας. Όμως, από την πλευρά της Γιουγκοσλαβίας που πλήρωσε τα λάθη των στρατιωτικών και των πολιτικών της, οι ισχυρές Γερμανικές δυνάμεις προέλαυσαν ανενόχλητες και συνέτριψαν τις λιγοστές Ελληνικές και Συμμαχικές δυνάμεις που συγκεντρώθηκαν εκεί βιαστικά. Η Θεσσαλονίκη καταλήφθηκε στις 9 Απριλίου και μέχρι την επόμενη ημέρα παραδόθηκαν και τα οχυρά των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων καθώς δεν υπήρχε πλέον λόγος άμυνας! … παρά την επική τους αντίσταση που εντυπωσίασε τους και εχθρούς,
Τις επόμενες μέρες ξεκινά δύσθυμα μια αργή και επίπονη οπισθοχώρηση του συνόλου του Ελληνικού στρατού από την Αλβανική ενδοχώρα, περιοχή με σημαντικούς γηγενείς Ελληνικούς πληθυσμούς , που η κατάληψη της είχε κοστίσει χιλιάδες ζωές Ελλήνων στρατιωτών από τον περασμένο Οκτώβριο. Ήδη ο Αρχιστράτηγος Παπάγος διαβλέπει την απροθυμία στρατηγών του Αλβανικού μετώπου να μετακινήσουν το σύνολο του Αξιόμαχου Στρατού στο μέτωπο της Μακεδονίας. Στις 10 Απριλίου οι Γερμανικές δυνάμεις έχοντας ήδη καταλάβει τη Φλώρινα προσπαθούν να κατευθυνθούν προς τη διάβαση του Πισοδερίου, αλλά η Ανεξάρτητη Ελληνική Μεραρχία Ιππικού, μπαρουτοκαπνισμένη από μήνες αγώνα με τους Ιταλούς , όχι απλώς τους εμποδίζει, αλλά μετά από αντεπίθεση των Ελλήνων, τους αναγκάζει σε άτακτη υποχώρηση! Οι Γερμανοί διαπιστώνουν πως εδώ, δεν έχουν να κάνουν πια με απρόθυμους άπειρους Γιουγκοσλάβους, αλλά με βετεράνους Έλληνες. Στις 11 Απριλίου, οι Γερμανικές δυνάμεις προωθούνται προς τη διάβαση Κλειδιού της Φλώρινας προσπαθώντας να προωθηθούν νότια προς Κοζάνη και δυτικά προς Καστοριά. Τη στενή διάβαση φράζουν, η 19η Αυστραλιανή Ταξιαρχία και στοιχεία της 19ης Μεραρχίας που είχε ως κορμό της, ένα σύνταγμα Δωδεκανησίων εθελοντών ,ναύτες, τραυματίες και χωροφύλακες. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι οι Αυστραλιανές και Νεοζηλανδικές δυνάμεις είχαν μόλις φτάσει από το μέτωπο της Αφρικής και μετά από το επώδυνο ταξίδι τους έλαβαν θέσεις στις χιονισμένες πλαγιές της Φλώρινας όπου για πρώτη φορά στη ζωή τους, έβλεπαν χιόνι! Οι Γερμανοί επιτέθηκαν με την επίλεκτη ταξιαρχία των ‘SS Σωματοφυλακή Αδόλφος Χίτλερ’ και την 9η Τεθωρακισμένη Μεραρχία. Την πρώτη μέρα οι Έλληνες με τους Συμμάχους, απέκρουσαν όλες τις Γερμανικές επιθέσεις. Το πρωί της 12ης Απριλίου όμως, ο στρατηγός Γουίλσον διατάζει υποχώρηση των δυνάμεων του, σε πλήρη ασυνεννοησία κι έτσι το απόγευμα η μάχη είχε πια χαθεί. Στις 13 Απριλίου η Ταξιαρχία των SS αποσπάται από το υπόλοιπο σώμα εισβολής που καταδιώκει τους συμμάχους που κάνουν αγώνα υποχώρησης προς νότο. Στη στενωπό της Κλεισούρας προσπαθούν να αμυνθούν τμήματα της 20ης Μεραρχίας που έχει υποχωρήσει από την περιοχή της Φλώρινας. Συνολικά 4 τάγματα πεζικού 2 λόχοι προκάλυψης, 2 λόχοι πολυβόλων, 1 λόχος σκαπανέων και 1 ολμοβόλων, χωρίς όλμους… Το δε πυροβολικό αποτελείται από 8 ορειβατικά πυροβόλα με περιορισμένα πυρομαχικά.
Από το απόγευμα οι επίλεκτες Γερμανικές δυνάμεις ανατρέπουν τις Ελληνικές θέσεις, αλλά μια Ελληνική αντεπίθεση του 3ου Τάγματος τους καθηλώνει. Την επόμενη οι Γερμανοί συνεχίζουν την πίεση, με την προώθηση των αυτοκινούμενων πυροβόλων εφόδου αλλά και τη βοήθεια της αεροπορίας που κάνει βομβαρδισμούς κάθετης εφόρμησης. Παρά την αντίσταση του Ελληνικού πεζικού, δεν υπάρχει πλέον πυροβολικό , ούτε αντιαρματικά να τους καλύψουν, οπότε έχοντας εξαντλήσει τα πυρομαχικά τους, οι περισσότεροι συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι. Λίγες μονάδες μόνο κατάφεραν να υποχωρήσουν τη νύχτα.
Την 15η Απριλίου , οι Ελληνικές δυνάμεις προσπαθούν να προβάλουν άμυνα στη λίμνη της Καστοριάς εμποδίζοντας τους Γερμανούς να καταλάβουν τους οδικούς άξονες που οδηγούν στην Ήπειρο και την Αλβανία. Στη βόρεια πλευρά της λίμνης έχουν ταχθεί στοιχεία πυροβολικού της 13 Μεραρχίας και η ‘Ανεξάρτητη Μεραρχία Ιππικού’ που δυο μέρες πριν είχε ντροπιάσει την 9η μεραρχία ‘Πάντζερ’. Την κύρια άμυνα αναλάμβαναν τμήματα της αποδυναμωμένης 13η μεραρχίας πεζικού που υποχωρούσε από τον τομέα της Κορυτσάς και του Πόγραδετς, στη λίμνη Αχρίδα. Μια ίλη ιππικού ως πεζικό τάχτηκε στους Αμπελόκηπους και στοιχεία πυροβολικού από το Δισπηλιό ως τις παρυφές του Άργους Ορεστικού. Από τις 5:30 το ξημέρωμα ελαφρά τεθωρακισμένα της Σωματοφυλακής των ‘SS Αδόλφος Χίτλερ’ και πυροβολικό, προωθούνται από τις πλαγιές της Κλεισούρας προς τον κάμπο της Κορησού και της Κρεπενής. Σύντομα πολλά απ’ αυτά καταστρέφονται από τις εύστοχες βολές του έμπειρου ελληνικού πυροβολικού! Το εκτεθειμένο Γερμανικό πυροβολικό μετά τη καταστροφή ενός οβιδοβόλου από απευθείας χτύπημα, αλλάζει συνεχώς θέση. Αργά το πρωί διαπιστώνεται η δυσχερής θέση της ίλης ιππικού στους Αμπελοκήπους. Το Γερμανικό πυροβολικό προκαλεί μεγάλες απώλειες. Το μεσημέρι καταφθάνουν πεζοπορώντας και τα υπόλοιπα τμήματα της 13ης μεραρχίας και εμψυχώνονται από τον μέραρχο τους για να πολεμήσουν! Το απόγευμα η συννεφιά και η βροχή σταματούν και η Γερμανική αεροπορία έρχεται να λειτουργήσει καταλυτικά. Τα στούκας εντοπίζουν και καταστρέφουν τα ελληνικά κανόνια. Νωρίς το βράδυ ο αγώνας έχει κριθεί. Τα γερμανικά τεθωρακισμένα συντρίβουν το πεζικό το οποίο παραδίδεται…Εκατοντάδες είναι οι νεκροί και από τις δυο πλευρές. Από τη μια οι επίλεκτοι Γερμανοί που πολεμούν ασταμάτητα τρεις μέρες ενώ από την άλλη μια εξαντλημένη σωματικά και ηθικά μεραρχία του Ελληνικού πεζικού. Η μάχη της Λίμνης της Καστοριάς είναι η τελευταία που έδωσε ο Ελληνικός στρατός στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια βροχερή ανοιξιάτικη Μεγάλη Τρίτη στη γειτονία μας! Τότε που η λίμνη της Καστοριάς ήταν το τελευταίο που είδαν οι ήρωες του στρατού μας, από τον Διεθνή αθλητή του σκι ταγματάρχη Παπαρόδου, μέχρι τον αγράμματο κτηνοτρόφο οπλίτη. Ας είναι αθάνατοι και η θυσία τους αλησμόνητη!
* Η βάση του κειμένου αυτού έγινε από το μέλος του Συλλόγου, Ρωμύλο Μαντζούρα, και στηρίχθηκε σε αρχεία και πηγές κυρίως γερμανικά. Προκαλεί μάλιστα εντύπωση το ότι οι αναφορές των ίδιων των Γερμανών είναι τόσο τιμητικές για την αντίσταση του σχεδόν υπό κατάρρευση ελληνικού στρατού, όπως και το γεγονός ότι για τις συγκεκριμένες μάχες οι αξιωματικοί τους τιμήθηκαν με τις ανώτερες πολεμικές διακρίσεις της Γερμανίας του Χίτλερ!
Ο Σύλλογός μας ιδρύθηκε το 2019 και έχει ως πρωτεύοντα σκοπό την ανάδειξη και τη διάδοση της Άυλης Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς στον τομέα της προφορικότητας.
Τον Απρίλιο του 2019 πραγματοποιήσαμε την πρώτη τιμητική εκδήλωση για την ‘άγνωστη’ στους πολλούς μάχη που πραγματοποιήθηκε γύρω από τη λίμνη της Καστοριάς λίγο πριν το Πάσχα του 1941. Πρόκειται για την μοναδική ‘εκ του συστάδην’ μάχη ανάμεσα στις δυνάμεις του ελληνικού και του γερμανικού στρατού!
Ο σκοπός μας είναι να αναδείξουμε συνολικά το ιστορικό αυτό γεγονός για όλο το πεδίο μάχης, το οποίο απλώθηκε γύρω από την περιοχή της Φωτεινής, των Αμπελοκήπων, του Δισπηλιού, των Μανιάκων ως και τις παρυφές του Άργους Ορεστικού και να τιμήσουμε τη θυσία των επώνυμων και ανώνυμων Ελλήνων που επέλεξαν να μην παραδοθούν, αλλά να πέσουν ηρωικά στα δικά μας χώματα!
Δυστυχώς, για τους γνωστούς λόγους με τον κίνδυνο εξάπλωσης του κορωνοϊού, οι εκδηλώσεις που προγραμματίζαμε για τη φετινή επέτειο, αναβάλλονται μέχρι νεωτέρας και για να αποδώσουμε τον ελάχιστο φόρο τιμής, επικοινωνούμε μαζί σας ηλεκτρονικά με ένα ενημερωτικό κείμενο που ίσως βοηθήσει, ώστε να ‘ξυπνήσουν’ μνήμες άμεσες ή έμμεσες όπως κι αυτές που ήδη έχουμε ξεκινήσει να καταγράφουμε!
Ευχόμαστε σε όλους υγεία και ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ!
