Ο υψηλός αριθμός IQ δεν εγγυάται την παραμικρή επιτυχία, με τους επιστήμονες να εξηγούν πως αυτά που ξέραμε ως τεστ ευφυΐας δεν επαρκούν για να αξιολογήσουν πόσο αναπτυγμένη νοημοσύνη έχουμε.
της Νίκης Μπάκουλη
Σε κάποιες χώρες του πλανήτη οι μαθητές υποβάλλονται σε IQ test, όταν πηγαίνουν ακόμα στο γυμνάσιο. Και το αποτέλεσμα που ‘βγάζουν’ προσδιορίζει εν πολλοίς, το υπόλοιπο της ζωής τους. Καλό θα ήταν να μη γίνεται αυτό πια, καθώς όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες αυτό που δημιουργήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα αποδεδειγμένα πια δεν ανταποκρίνεται σε ό,τι ισχύει.
Μια στιγμή να εξηγηθούμε.
Πώς προέκυψαν τα τεστ IQ
Το IQ αφορά τις λέξεις intelligence quotient (βλέπε πηλίκο της νοημοσύνης). Το έφτιαξε ο Γάλλος ψυχολόγος Alfret Binet, τη δεκαετία του 1900, κατόπιν της εντολής που έλαβε από την κυβέρνηση της χώρας του να αναπτύξει ένα ‘εργαλείο’ που θα μπορούσε να εντοπίσει τα παιδιά που είχαν προβλήματα εκμάθησης ή χρειάζονταν ειδική βοήθεια στο σχολείο.
Το ζητούμενο της δουλειάς του Binet ήταν να καταφέρει να εκτιμήσει τις πνευματικές ικανότητες των παιδιών και σε αυτήν τη βάση ‘έφτιαξε’ τα διάφορα τεστ. Δεν τον ενδιέφερε να μπορεί να αξιολογήσει τις επιδόσεις του στα μαθηματικά ή την ανάγνωση, αλλά αυτή στην προσοχή και τη μνήμη. Έτσι προέκυψε η κλίμακα ευφυίας Binet-Simon που αποτελεί τη βάση τεστ που υπάρχουν μέχρι σήμερα. Και αυτό είναι πρόβλημα. Δεν είναι το μόνο.
Το 1916 ο Αμερικανός ψυχολόγος Lewis Terman πήρε τη δουλειά του Binet και προχώρησε σε γενική αναθεώρηση, με τη χρησιμοποίηση δείγματος από έρευνα που είχε γίνει, πριν καταλήξει στο τυποποιημένο τεστ με το όνομα Stanford-Binet Intelligence Scale. Το άριστα ήταν το 100. Ανήκει μεταξύ αυτών που χρησιμοποιούνται ευρύτερα μέχρι σήμερα. Ναι και αυτό είναι πρόβλημα. Υπάρχει ένα ακόμα.
Από την αρχή ο Terman διερρήγνυε τα ιμάτια του πως το τεστ δεν είχε σχέση με τις ακαδημαϊκές επιδόσεις, αλλά ‘μετρούσε’ διαφορετικές ικανότητες. Η αλήθεια ήταν πως ό,τι έφτιαξε είχε ως στόχο να εντοπίζει τους ‘αδύναμους’ μαθητές -στο ευρύτερο πλαίσιο της ευγονικής.
Όπως περνούσαν τα χρόνια και άλλαζαν τα πάντα στην κοινωνία, διαπιστώθηκε η αδυναμία στην κατανόηση του όρου ‘ευφυΐα’/’νοημοσύνη’ στο στενό πλαίσιο που είχε τεθεί αρχικά και λειτουργούσε μέχρι την προηγούμενη δεκαετία. Όταν δηλαδή, διαπιστώθηκε πως υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι να είμαστε έξυπνοι. Όπως μπορεί να είμαστε έξυπνοι, αλλά να μη γίνουμε ποτέ επιτυχημένοι -τουλάχιστον κατά τον τρόπο που ορίζει η κοινωνία την επιτυχία.
Τo BBC έδωσε ό,τι πιο επίκαιρο κυκλοφορεί, σχετικά με τα IQ tests, με ειδικούς να επισημαίνουν πως τα υπάρχοντα τεστ δεν επαρκούν για να αξιολογούν την νοητική ικανότητα.
Γίνεται σαφές πως η σύλληψη της ανθρώπινης ευφυίας έχει αλλάξει πολλάκις, μέσα στα χρόνια, ενώ έχουν τεθεί τα εξής ερωτήματα: ‘
α) πώς ο τρόπος που βλέπουμε την ευφυΐα επηρεάζει την κοινωνία μας και
β) η διεύρυνση των ορίων της αξιολόγησης του τι σημαίνει να είσαι έξυπνος, αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε τις ανθρώπινες δυνατότητες και τελικά μας κάνει πιο επιτυχημένους στην επίλυση προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο κόσμος.
Σε αυτά απαντούν δυο ψυχολόγοι. Κατ’ αρχάς, ο 41χρονος Αμερικανός -απόφοιτος του Yale και του Cambridge- Scott Barry Kaufman εξήγησε ότι “παραδοσιακά μετρούμε την ανθρώπινη ευφυΐα μέσω των IQ tests, τα οποία διαχειριζόμαστε ως νοητικούς μπουφέδες. Βάζουμε σε μια πιατέλα την οπτική συλλογιστική, με λίγο λεξιλόγιο, λίγη αναδιάταξη blocks κλπ. Πιστεύω πως χρειάζεται να κάνει η κοινωνία ένα εξτρά βήμα, ώστε να ανταποκριθεί απόλυτα η νοητική ικανότητα στην ευφυΐα. Το σετ των δυνατοτήτων που είναι σημαντικές για την πλοήγηση μας στη ζωή και στην πολυπλοκότητα της καθημερινότητας, δεν ανταποκρίνεται απόλυτα στην ευφυΐα που έχει ο οποιοσδήποτε. Υπάρχουν πολλοί τρόποι μέσω των οποίων μπορεί κάποιος να έχει υψηλότερη νοητική δυνατότητα, χωρίς αυτή να μπορεί να ‘εντοπιστεί’ στο πλαίσιο των τεστ”.
Η ‘επιτυχημένη ευφυΐα’
Ο Αμερικανός ψυχολόγος, ψυχομετρικός, καθηγητής της Ανθρώπινης Εξέλιξης στο Cornell, Robert Sternberg συμφώνησε πως έχει έλθει η ώρα να χρησιμοποιήσουμε ένα ευρύτερο μοντέλο αξιολόγησης που εκείνος ονομάζει ‘επιτυχημένη ευφυΐα’. Έχει κάνει και τη σχετική μελέτη.
Όπως λέει “είναι η ικανότητα να θέτουμε ουσιώδεις και υπέρ της κοινωνίας στόχους και μετά να βρίσκουμε τρόπους για να τους υλοποιήσουμε -όπως και να τους αλλάζουμε, όπως αλλάζει η ζωή μας.
Υπάρχουν τέσσερα σημεία κλειδιά στην αξιολόγηση της επιτυχημένης ευφυίας.
✎ Το πρώτο είναι αυτό που μετρούν τα IQ tests και είναι οι αναλυτικές ικανότητες. Δηλαδή, η ικανότητα που έχουμε να αναλύουμε, να κρίνουμε, να συγκρίνουμε, να αντιπαραβάλλουμε και να εκτιμάμε.
✎ Το δεύτερο είναι η δημιουργική ευφυΐα, δηλαδή η ικανότητα να βρίσκουμε καινοτόμες και χρήσιμες ιδέες. Στη ζωή χρειάζεσαι τη δημιουργική ευφυΐα και την αναλυτική ευφυΐα, για να ξέρεις αν οι ιδέες σου είναι καλές.
✎ Το τρίτο κλειδί είναι η πρακτική ευφυΐα (κοινή λογική), ώστε να μπορείς να εφαρμόσεις τις ιδέες σου και να πείσεις τους άλλους για την αξία τους.
✎ Το τέταρτο είναι η σοφία, ώστε να είσαι βέβαιος πως οι ιδέες θα βοηθήσουν να επιτύχεις έναν τύπο κοινού καλού.
Έδωσε και ένα παράδειγμα, για να καταλάβουμε καλύτερα τι εννοεί. “Αν έχεις μεγαλώσει στην ύπαιθρο της Κένυα, ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να μάθεις είναι πώς να αντιμετωπίζεις τις παρασιτικές ασθένειες. Αυτό που βρήκαμε στις έρευνες μας είναι πως αν κάνουμε τεστ που να μετρά την πρακτική ευφυΐα των παιδιών -στη χρήση φυτικών φαρμάκων- αυτά θα δείξουν την επιτυχία τους στη συγκεκριμένη κοινωνία. Η συσχέτιση με το IQ ήταν αρνητική: όσο καλύτερα τα πήγαιναν στα πρακτικά τεστ, τόσο χειρότερα ήταν τα αποτελέσματα των ακαδημαϊκών τεστ. Ο λόγος είναι ότι στη συγκεκριμένη κοινωνία τα έξυπνα παιδιά εγκαταλείπουν νωρίς το σχολείο, γιατί τα παίρνει κάποιος στη δούλεψη του. Στο σχολείο μένουν μόνο τα παιδιά που δεν θεωρούνται έξυπνα”.
Παρ’ όλα αυτά, ο τρόπος που αντιμετωπίζει η κοινωνία τον δείκτη ευφυΐας και η αξία που του δίνει έχει τεράστια επιρροή στο πώς προσδιορίζει (η κοινωνία) και μετρά το τι είναι “επιτυχία”.
”Η κοινωνία μας δίνει πολύ μεγάλη αξία στην γενική νοητική ικανότητα και σε εκείνη που κάποιοι ψυχολόγοι αποκαλούν ‘shotgun approach to intelligence’. Σκεφτείτε να σας βάζει κάποιος το όπλο στο κεφάλι και να σας διατάζει να γίνετε έξυπνοι. Νομίζω πως ήμασταν νευρικοί σε αυτήν τη συνθήκη” λέει ο Kaufman, “σίγουρα η ευφυΐα μας δεν θα ήταν στην καλύτερη φάση της. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί μαθητές γίνονται ακόμα και σήμερα θύματα της αναχρονιστικής αντίληψης για το τι είναι επιτυχία στη ζωή.
Η γενική νοητική ικανότητα είναι ένα κομμάτι του πόσο έξυπνοι είμαστε. Υπάρχει η διανοητική δέσμευση, η διανοητική περιέργεια, ως σημαντικά μέρη της ανθρώπινης ευφυίας. Σίγουρα υπάρχουν πολλοί έξυπνοι άνθρωποι με την έννοια της γενικής νοητικής ικανότητας. Άνθρωποι που αντιλαμβάνονται και κατανοούν τη λογική/αιτία έως ένα σημείο. Λείπουν οι άνθρωποι που θέλουν να καταλάβουν την προοπτική άλλων ανθρώπων, που θέλουν να φτάσουν πραγματικά στην αλήθεια -ανεξάρτητα από την ιδεολογία τους και ό,τι πιστεύουν έως τότε”. Ο Kaufman κατέληξε στο ότι “η διανοητική ταπεινότητα και η περιέργεια μπορούν να κάνουν την κοινωνία ένα πολύ καλύτερο μέρος”.
news 24/7
