Γιατί μερικοί άνθρωποι απολαμβάνουν να μειώνουν τους γύρω τους, χρησιμοποιώντας σαν όπλο το χιούμορ; Πώς μπορούμε να χειριστούμε κάποιον που μας προσβάλλει και μας πληγώνει με τον τρόπο αυτό;
Μπορεί να σας έχει συμβεί. Κάποιος συγγενής να αστειεύεται διαρκώς με τις κακές μαγειρικές σας επιδόσεις. Κάποιος συνεργάτης να κριτικάρει την τελευταία σας παρουσίαση, εν είδει αστείου. Κάποιος γνωστός να σχολιάζει με λίγο παραπάνω «χιούμορ» τη σχέση σας με τον/τη σύντροφό σας.
Μπορεί η συμπεριφορά αυτή να μην σας απασχολεί. Μπορεί να έχετε συνηθίσει. Μπορεί να θεωρείτε ότι το πρόβλημα είναι των άλλων και όχι δικό σας. Μπορεί πάλι να σας επηρεάζει λίγο παραπάνω και να σας στεναχωρεί ή να κλονίζει την εμπιστοσύνη στον εαυτό σας.
Το κοροϊδευτικό χιούμορ στη ζωή μας
Είναι πλέον γνωστό ότι το χιούμορ έχει κοινωνικά, ψυχολογικά και φυσιολογικά οφέλη στους ανθρώπους. «Προκαλεί το συναίσθημα της ευθυμίας και συνήθως εκδηλώνεται συμπεριφορικά μέσω της έκφρασης του γέλιου. Το χιούμορ είναι παρόν σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας. Όλοι οι άνθρωποι, όλων των ηλικιών, σε όλες τις χώρες, το απολαμβάνουμε. Εξελικτικά έχει αναπτυχθεί ως ένας μηχανισμός που μας βοηθάει να αντιμετωπίζουμε τις καθημερινές δυσκολίες με λιγότερο άγχος και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση», λέει ο κ. Χατζηθωμάς.
Τι συμβαίνει, όμως, στην περίπτωση που το χιούμορ υποτιμά και προσβάλλει; «Το χιούμορ, ειδικότερα το προσβλητικό (π.χ. σεξιστικό, ομοφοβικό, ρατσιστικό), έχει κατηγορηθεί ότι δημιουργεί κοινωνικές εντάσεις, διαχωρισμούς, διαμάχες. Ότι μπορεί να λειτουργήσει εκφοβιστικά, ενώ μας καθιστά πιο δεκτικούς σε ακραίες απόψεις και συμπεριφορές. Ως “κοροϊδευτικό χιούμορ” ορίζουμε το χιούμορ που κοροϊδεύει, μειώνει, υποτιμά, υποβιβάζει, εξευτελίζει ή θυματοποιεί ένα άτομο ή μια κοινωνική ομάδα. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, χρησιμοποιείται ευρέως σε διαφημίσεις, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες»
Η «Θεωρία της Ανωτερότητας»
Και το θέμα είναι: Από πού πηγάζει αυτού του είδος το χιούμορ, τι εξυπηρετεί και τι προϋποθέτει η ύπαρξή του;
Όπως αναφέρουν οι επιστήμονες στη μελέτη τους, η πρώτη θεωρία που επιχείρησε να εξηγήσει το κοροϊδευτικό χιούμορ και γενικά το χιούμορ ήταν η «Θεωρία της Ανωτερότητας», που έχει τις ρίζες της στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.
«Η υπόθεση της ανωτερότητας δέχτηκε ευρεία αποδοχή από πολλούς ερευνητές, αλλά και από τον φιλόσοφο Τόμας Χομπς. Η θεωρία υποθέτει την ύπαρξη ενός “θύτη” που κοροϊδεύει ένα ή περισσότερα “θύματα”, ενώ συνήθως τη χιουμοριστική σκηνή παρακολουθούν ένας ή περισσότεροι “θεατές”. Το χιούμορ προκύπτει από το ξαφνικό αίσθημα της ανωτερότητας που βιώνει ο “θύτης” και κάποιοι από τους θεατές. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, όταν οι άνθρωποι θέλουν να προκαλέσουν γέλιο, συγκρίνουν τους εαυτούς τους με άτομα που θεωρούν κατώτερά τους», λέει ο κ. Χατζηθωμάς.
Η μείωση της κατωτερότητας
Η μελέτη των Ελλήνων επιστημόνων έρχεται, ωστόσο, να συμπληρώσει την υπάρχουσα θεωρία, προτείνοντας ότι στην περίπτωση του disparagement humor το γέλιο δεν προκύπτει μόνο ως αποτέλεσμα της αύξησης του συναισθήματος της ανωτερότητας, αλλά και λόγω της μείωσης του συναισθήματος της κατωτερότητας.
Όπως λέει ο κ. Χατζηθωμάς, «η Θεωρία της Ανωτερότητας αδυνατεί να εξηγήσει γιατί γελάμε με ανθρώπους που κατέχουν υψηλότερα αξιώματα και πιο περίοπτες θέσεις από εμάς. Σε αυτές τις περιπτώσεις, συνήθως, είναι η απότομη μείωση της κατωτερότητας που λειτουργεί ευεργετικά και μας βοηθάει να βιώσουμε το χιούμορ».
Ποιοι επιλέγουν το κοροϊδευτικό χιούμορ;
Πέρα από την ερμηνεία της συμπεριφοράς αυτής, οι επιστήμονες ξεκαθάρισαν επίσης ποιοι και γιατί απολαμβάνουν ή αντιπαθούν το κοροϊδευτικό χιούμορ, διακρίνοντας τρεις βασικές κατηγορίες ανθρώπων με βάση τη στάση τους απέναντι στο γέλιο: τους καταγελαστικούς (τους αρέσει να γελούν εις βάρος των άλλων), τους γελωτοφοβικούς (φοβούνται το γέλιο που εκφράζεται εις βάρος τους) και τους γελωτοφιλικούς (τους αρέσει να γελούν οι άλλοι μαζί τους).
1. Οι καταγελαστικοί
Είναι άτομα που από παιδιά είχαν τον ρόλο του «εκφοβιστή», κάτι που εξακολουθούν να κάνουν στις παρέες και στον εργασιακό τους χώρο. Συχνά δηλώνουν ότι έχουν δεχτεί και οι ίδιοι εκφοβισμό στα παιδικά τους χρόνια και φαίνεται ότι χρησιμοποιούν το κοροϊδευτικό χιούμορ ως μηχανισμό για να ξεπεράσουν τις δικές τους φοβίες.
2. Οι γελωτοφοβικοί
Οι γελωτοφοβικοί φοβούνται –ορισμένες φορές σε παθολογικό βαθμό– να ντροπιαστούν μπροστά σε άλλους. Είναι άνθρωποι που έχουν δεχτεί στην παιδική τους ηλικία εκφοβισμό και θεωρούν το γέλιο των άλλων ένδειξη υποτίμησης, όχι θετικής διάθεσης.
3. Οι γελωτοφιλικοί
Είναι τα άτομα που απολαμβάνουν το γέλιο και το χιούμορ σε όλες του τις μορφές και νιώθουν όμορφα ακόμα κι όταν η παρέα γελά μαζί τους».
Πώς το διαχειριζόμαστε;
Τελικά, ποια είναι η σημασία της έρευνας αυτής για την καθημερινότητά μας; Πώς μπορεί κάποιος να διαχειριστεί έναν άνθρωπο που επιλέγει αυτού του είδος το χιούμορ;
«Στην καθημερινότητά μας συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με ανθρώπους που χρησιμοποιούν το κοροϊδευτικό χιούμορ», διαπιστώνει ο κ. Χατζηθωμάς. «Αρχικά, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε αν πρόκειται όντως για κοροϊδευτικό χιούμορ ή για καλοπροαίρετο πείραγμα. Το δεύτερο πρέπει να το καλοδεχόμαστε, καθώς μας βοηθάει να έρθουμε πιο κοντά με φίλους, γνωστούς και συναδέλφους».
«Αναφορικά με το κοροϊδευτικό χιούμορ, θα πρέπει να σκεφτόμαστε ότι οι άνθρωποι που το χρησιμοποιούν συστηματικά έχουν συνήθως κάποια συναισθηματικά ελλείμματα. Έτσι, τα αρνητικά συναισθήματα που μας δημιουργεί ένα αστείο που γίνεται εις βάρος μας θα πρέπει να μετατραπούν σε κατανόηση προς αυτούς τους ανθρώπους. Τέλος, θα πρέπει να δουλέψουμε με τον εαυτό μας, για να υιοθετήσουμε τη στάση των γελωτοφιλικών απέναντι στο χιούμορ».
Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός ότι κάποιος κάνει πλάκα εις βάρος μας δεν χρειάζεται να πλήξει τη δική μας αυτοεκτίμηση. Ας δείξουμε ανωτερότητα.
Ο Λεωνίδας Χατζηθωμάς είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Οργάνωσης & Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
ow
