Κάθε ζώο παίζει τον ρόλο του στην ισορροπία του πλανήτη, άρα και στην επιβίωσή μας. Μάλιστα, ορισμένα διαθέτουν νοητικές ικανότητες εφάμιλλες ή και ανώτερες των ανθρώπων.
του Μ. Παπαδοδημητράκη
Ο φυσικός κόσμος είναι γεμάτος προκλήσεις. Καθημερινά, τα ζώα πρέπει να βρίσκουν τροφή, να αποφεύγουν τους εχθρούς τους, να αναζητούν καταφύγιο. Η διαχείριση των προκλήσεων αυτών είναι ζήτημα επιβίωσης και απαιτεί γνωστικές ικανότητες, όπως π.χ. η ικανότητα αντίληψης του χώρου και πλοήγησης σε αυτόν, η ικανότητα αντίληψης του χρόνου, η απομνημόνευση τοποθεσιών.
Tο γεγονός ότι εμείς δεν καταλαβαίνουμε τα ζώα και ότι εκείνα δεν καταλαβαίνουν εμάς, δεν σημαίνει ότι είναι κατώτερά μας. Όπως αποδεικνύουν έρευνες, είναι πολλά αυτά που αγνοούμε για τους πλανητικούς μας συγκάτοικους.
Άλλωστε, όπως έγραψε η βραβευμένη με Πούλιτζερ συγγραφέας και ακτιβίστρια Alice Walker, στον πρόλογο του βιβλίου «The Dreaded Comparison: Human and Animal Slavery», της Marjorie Spiegel, «τα ζώα αυτού του κόσμου υπάρχουν για τους δικούς τους λόγους. Δεν έχουν δημιουργηθεί για τον άνθρωπο, όπως οι μαύροι άνθρωποι δεν έχουν φτιαχτεί για τους λευκούς ή οι γυναίκες για τους άντρες».
Η λογική των κορακιών
Ο Edgar Allan Poe στο έργο του «Το Κοράκι» επέλεξε να τοποθετήσει το μαύρο πτηνό σε μια προτομή της Αθηνάς, θεάς της σοφίας και της στρατηγικής. Ίσως καθόλου τυχαία, μιας και τα κοράκια είναι γνωστά στους κύκλους των ειδημόνων για την ευφυΐα τους.
Πριν από μερικά χρόνια, η Nicky Clayton, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, επιβεβαίωσε για μια ακόμα φορά τις δυνατότητες που κρύβει το μυαλό τους. Σε μελέτη που πραγματοποίησε έβαλε κοράκια και μικρά παιδιά να βρουν πώς μπορούσαν να πάρουν μια λιχουδιά ή ένα παιχνίδι μέσα από έναν δοκιμαστικό σωλήνα με νερό. Η δυσκολία στο εγχείρημα ήταν ότι το αντικείμενο του πόθου επέπλεε σε ύψος που δεν μπορούσαν να φτάσουν, οπότε για τη λύση του «γρίφου» απαιτούνταν η κατανόηση της σχέσης αιτίας-αποτελέσματος.
Τα πουλιά συνειδητοποίησαν γρηγορότερα ότι, για να φτάσουν την τροφή, έπρεπε να ρίξουν βότσαλα μέσα στον σωλήνα, ώστε να ανέβει η στάθμη του νερού. Από την άλλη, απέτυχαν σε δύο πιο απαιτητικές διαδικασίες, στις οποίες π.χ. χρειαζόταν να λάβουν υπόψη το πλάτος του σωλήνα. «Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα κοράκια διαθέτουν μια εκλεπτυσμένη, αλλά ελλιπή κατανόηση των ιδιοτήτων της μετατόπισης, που συναγωνίζεται αυτήν των παιδιών ηλικίας 5-7 ετών», αναφέρει η συγγραφέας.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 2018, ομάδα επιστημόνων από το Ινστιτούτο Ορνιθολογίας Max Planck και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έκανε μια εξίσου εντυπωσιακή αποκάλυψη. Τα κοράκια της Νέας Καληδονίας είναι σε θέση να δημιουργήσουν εργαλεία, συνδυάζοντας δύο ή περισσότερα μη λειτουργικά στοιχεία.
Οι συγγραφείς εξηγούν ότι οι νοητικές διεργασίες με τις οποίες τα πουλιά πετυχαίνουν τους στόχους τους δεν είναι πλήρως γνωστές, αλλά η ικανότητα να εφευρίσκουν εργαλεία είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Στην ανθρώπινη εξέλιξη, η ικανότητα αυτή εμφανίστηκε αργά. Επίσης, αν και τα παιδιά αρχίζουν να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά εργαλεία σε ηλικία 18 μηνών, μπορούν να εφεύρουν εργαλεία κατάλληλα για την επίλυση ενός προβλήματος όταν είναι τουλάχιστον πέντε ετών.
Στο μυαλό ενός χιμπατζή
Δεν είναι απλώς μακρινοί συγγενείς μας. Όποιος έχει δει μερικά έστω από τα βίντεο που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, αντιλαμβάνεται τα κρυφά χαρίσματα που έχουν τα μεγαλόσωμα αυτά ζώα. Ένα από αυτά η ικανότητά τους να χειρονομούν.
Οι χειρονομίες είναι ένας αρκετά περίπλοκος και αφηρημένος τρόπος επικοινωνίας, και οι άνθρωποι είμαστε ένα από τα λίγα είδη που μπορούν να τους προσδώσουν νόημα. Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτη στο περιοδικό Biology Letters, οι χιμπατζήδες σε αιχμαλωσία φαίνεται να τις χρησιμοποιούν για να επικοινωνήσουν.
Όπως λένε οι επιστήμονες, οι χιμπατζήδες όχι μόνο δείχνουν, αλλά μπορούν να συμπεριλάβουν στις χειρονομίες τους και το στοιχείο της απόστασης. Οι άνθρωποι δείχνουμε μακριά, όταν θέλουμε να στρέψουμε την προσοχή κάποιου σε ένα αντικείμενο που δεν είναι κοντά μας. Οι χιμπατζήδες της μελέτης σήκωσαν τα χέρια τους ψηλά, στην προσπάθειά τους να «πουν» σε έναν άνθρωπο ότι το φαγητό είναι μακριά. Το γεγονός ότι δεν έκαναν τις χειρονομίες όταν απουσίαζε ο αποδέκτης δείχνει πως η κίνηση ήταν εσκεμμένα επικοινωνιακή.
Οι ικανότητές τους, όμως, δεν σταματούν εκεί. Σε συνάντηση της Αμερικανικής Ένωσης για την Προώθηση της Επιστήμης, ο Ιάπωνας ερευνητής Tetsuro Matsuzawa παρουσίασε ένα βίντεο στο οποίο χιμπατζής με το όνομα Ayumu ήταν σε θέση να θυμηθεί την τυχαία σειρά εμφάνισης αριθμών από το 1 μέχρι το 9 σε μια οθόνη, καθώς και τη θέση του κάθε αριθμού.
«Κάτι τέτοιο είναι πέρα από τις δυνατότητες του μέσου ανθρώπου. Λίγοι μπορούν να το καταφέρουν, αλλά συνήθως πρόκειται για άτομα με σύνδρομο savant (συνοδεύεται από σοβαρή αναπτυξιακή ή διανοητική αναπηρία)», αναφέρει ο Matsuzawa. Από την άλλη, όλα τα ζώα που δοκιμάστηκαν μπόρεσαν να θυμηθούν γρήγορα τη θέση και τη σειρά των εννέα ψηφίων.
Η απίστευτη βραχυπρόθεσμη μνήμη των χιμπατζήδων («εργαζόμενη μνήμη»), τους βοηθά να επιβιώσουν στη φύση, όπου συχνά πρέπει να λάβουν γρήγορες και περίπλοκες αποφάσεις.
Η γνώση των μελισσών
Γνωρίζετε τι είναι το φαινόμενο Dunning-Kruger; Με απλά λόγια, στο φαινόμενο αυτό οι άνθρωποι συνήθως υπερεκτιμούν τις ικανότητες, τις γνώσεις και τον εαυτό τους, και αδυνατούν να αναγνωρίσουν την έκταση της ανεπάρκειάς τους.
Οι μέλισσες φαίνεται να μην έχουν το ελάττωμα αυτό. Ερευνητές με επικεφαλής τον Andrew Barron, αναπληρωτή καθηγητή βιολογικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Macquarie στην Αυστραλία, εκπαίδευσαν τα αγαπημένα έντομα να ξεχωρίζουν ανάμεσα σε δύο οριζόντιες γραμμές ποια είναι πάνω και ποια κάτω. Για κάθε σωστή απάντηση οι μέλισσες ανταμοίβονταν με σιρόπι ζάχαρης, ενώ για κάθε λάθος «τιμωρούνταν» με μια πικρή ουσία. Όταν οι δύο γραμμές τοποθετήθηκαν η μια δίπλα στην άλλη, καθιστώντας ουσιαστικά αδύνατη τη σωστή απάντηση, πολλές πέταξαν μακριά. Αντιλαμβάνονταν, επομένως, ότι δεν γνώριζαν αρκετά, ώστε να κάνουν τη σωστή επιλογή.
Δεν είναι, όμως, μόνο το μέγεθος της αυτογνωσίας τους που εντυπωσιάζει. Τα υπέροχα αυτά έντομα είναι και μαθηματικές διάνυες. Μπορούν να δώσουν σαφείς οδηγίες για το πού υπάρχει τροφή με μια διαδικασία που ονομάζουμε χορό των μελισσών. Στην ουσία, οι συλλέκτριες μέλισσες σχηματίζουν συγκεκριμένες κινήσεις με το σώμα τους, ώστε να υποδείξουν την ακριβή θέση της τροφής. Η γωνία με την οποία κινούνται σε σχέση με έναν νοητό κατακόρυφο άξονα δίνει πληροφορίες όσον αφορά την κατεύθυνση της πηγής τροφής σε σχέση με τον ήλιο.
Οι multitaskers τα περιστέρια
Μπορεί τα μάτια τους να με φρικάρουν, αλλά όταν μιλάμε για ικανότητες multitasking, τα περιστέρια φαίνεται να κατέχουν τα πρωτεία στο βασίλειο των ζώων. Για την ακρίβεια, είναι σε θέση να περνούν από τη μία εργασία στην άλλη τόσο γρήγορα, όσο οι άνθρωποι – και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη πιο γρήγορα. Αυτό ήταν το συμπέρασμα της Dr. Sara Letzner και του καθηγητή Onur Güntürkün, που πραγματοποίησαν μια σειρά πειραμάτων σε 15 ανθρώπους και 12 περιστέρια.
«Ερευνητές αναρωτιούνται εδώ και καιρό πώς είναι δυνατόν ορισμένα πουλιά να είναι τόσο έξυπνα, ώστε να ανταγωνίζονται τους χιμπατζήδες σε επίπεδο γνωστικών ικανοτήτων, παρά το μικρό μέγεθος του εγκεφάλου τους και την έλλειψη φλοιού», λέει η Letzner. Η μελέτη τους απαντά εν μέρει στο ερώτημα. Λόγω του μικρού τους εγκεφάλου, τα περιστέρια έχουν έξι φορές περισσότερα νευρικά κύτταρα ανά κυβικό χιλιοστό από τον άνθρωπο. Κατά συνέπεια, η μέση απόσταση μεταξύ δύο νευρώνων είναι 50% μικρότερη. Έτσι, χρειάζονται λιγότερο χρόνο για να επεξεργαστούν εργασίες που απαιτούν αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών ομάδων νευρώνων.
Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Iowa, τα περιστέρια είναι σε θέση να κατανοήσουν τις αφηρημένες έννοιες του χρόνου και του χώρου με τους ίδιους τρόπους που μπορούν οι ελέφαντες, οι πίθηκοι και οι άνθρωποι.
Πώς το γνωρίζουμε αυτό; Ερευνητές πραγματοποίησαν πείραμα, στο οποίο τα περιστέρια έπρεπε να ξεχωρίσουν τη μικρότερη γραμμή, μεταξύ διαφορετικών γραμμών που εμφανίζονταν σε οθόνες, ώστε να κερδίσουν την ανταμοιβή τους. Σταδιακά το πείραμα γινόταν πιο δύσκολο, καθώς οι γραμμές εμφανίζονταν για μικρότερα και μεγαλύτερα διαστήματα, ή άλλαζαν θέση στην οθόνη. Τα περιστέρια, ωστόσο, κατάφεραν να συνδέσουν τις μεγαλύτερες γραμμές με τη μεγαλύτερη διάρκεια χρόνου.
Όπως σημειώνουν οι ερευνητές, αυτό είναι αρκετά ενδιαφέρον. Τα περιστέρια φαίνεται να αντιλαμβάνονται μια σχέση μεταξύ των εννοιών του χώρου και του χρόνου, χρησιμοποιώντας το ίδιο μέρος του εγκεφάλου.
ow
