Το ρητό που ανακυκλώνεται τελευταία στο διαδίκτυο, είναι του Miguel de Unamuno και λέει: «Ο φασισμός θεραπεύεται με το διάβασμα, και ο ρατσισμός με το ταξίδι». Και στην Ελλάδα, η σχέση μας τόσο με το διάβασμα όσο και με το ταξίδι, είναι από μηδαμινή ως ανύπαρκτη.
Διότι, διάβασμα δεν είναι οι αθλητικές εφημερίδες και τα lifestyle περιοδικά, όπως και ταξίδι δεν είναι το γκρουπάκι που πάει στα αξιοθέατα και τις αγορές του εξωτερικού (– ακόμα πια αυτό το σύνδρομο των αγορών;)
Το ταξίδι είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο. Το ταξίδι είναι μία προσωπική υπόθεση. Μία σύμβαση ότι για κάποιο διάστημα αφήνεις πίσω τον καθημερινό σου εαυτό και ξεθάβεις την ψυχολογία του περίεργου παιδιού. Αυτού που θέλει να «ρουφήξει» κάθε εικόνα, ήχο, γεύση, μυρωδιά και συναίσθημα σα να τα αντιλαμβάνεται για πρώτη φορά.
Ο ταξιδιώτης δεν αποτυπώνει αξιοθέατα, αλλά συναισθήματα. Και το βασικότερο συναίσθημα είναι να νιώθεις πώς είναι να βρίσκεσαι έξω από τις κλειστές, κοινωνικές συμβάσεις της καθημερινότητάς σου. Να βρίσκεσαι δηλαδή ξαφνικά σε μία κοινωνία που βρίσκει δυσνόητη, ή ακόμα και ακατανόητη την ιδεολογία σου, τη θρησκεία σου, τους τρόπους σου και την κουλτούρα σου. Να είσαι εσύ «η μύγα μες στο γάλα» και να ανακαλύπτεις ποια είναι τελικά αυτά τα κοινά και επικοινωνιακά στοιχεία που ενώνουν όλους τους ανθρώπους σε κάθε πολιτισμό.
Μπορείς να κάθεσαι όλη μέρα σε μία βιβλιοθήκη και να διαβάζεις τα πάντα για την παγκόσμια ιστορία, την πολιτική και την ανθρωπολογία. Αυτή η γνώση όμως δεν συγκρίνεται με τίποτα, μπροστά σε αυτή που ξεδιπλώνεται μπροστά σου, σχεδόν αυτόματα, όταν ταξιδεύεις. Να βρεθείς σε μία μεγάλη πόλη των ΗΠΑ. Να αποτυπώσεις στο μυαλό σου τεράστιες αμερικάνικες σημαίες να ανεμίζουν πάνω από πολυώροφα κτίρια πολυεθνικών. Να βγεις και πιο έξω. Να ζήσεις για λίγο μέσα στην αμερικάνικη κοινωνία και να δεις τι αντιλήψεις, τι απόψεις και τι εικόνα έχουν για τον δικό τους και τον έξω κόσμο. Να βρεθείς σε μία τριτοκοσμική χώρα. Να δεις την φτώχια (την πραγματική) στην καθημερινότητα μία ολόκληρης χώρας. Γυμνά παιδιά να πουλάνε αποφάγια που βρήκαν στα σκουπίδια για να αγοράσουν κάτι φρέσκο. Έγκυες γυναίκες στο δρόμο να σέρνουν άλλα τρία παιδιά. Να βρεθείς σε παρόμοιες φτωχές κοινωνίες, αλλά ταυτόχρονα να μην έχεις ξαναδεί πιο χαμογελαστούς και ευγενικούς ανθρώπους, και να προσπαθείς να εξηγήσεις το παράδοξο μέσα σου. Να βρίσκεσαι σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες, που η πληθώρα του χρώματος, των ηθών και των εθίμων είναι τόσο μεγάλη που ταυτόχρονα αποτελεί και τη συνοχή αυτής της κοινωνίας. Να βρίσκεσαι σε ανεπτυγμένες δυτικές χώρες, να βλέπεις με ποιον τρόπο οργανώνονται και λειτουργούν. Να βρίσκεσαι σε άλλες που αναπτύσσονται γρήγορα, και να βιώνεις την απότομη μεταβολή μιας κοινωνίας από αγροτική σε εμπορική. Κοινωνίες εκστασιασμένες από τον καταναλωτισμό και άλλες που μένουν παγερά αδιάφορες. Να πηγαίνεις σε μέρη που έχουν πολύ φρέσκια τη μνήμη πολέμων και κτηνωδιών και να αφουγκράζεσαι πως αυτά άλλαξαν τους ανθρώπους εκεί.
Να μην ταξιδεύεις με γκρουπ, αλλά μόνος ή με μία μικρή παρέα. Να βγαίνεις έξω από την τουριστική πεπατημένη και να «χάνεσαι» σε χωριά, ανάμεσα σε ανθρώπους και παρθένα τοπία. Να βρίσκεσαι σε μέρη φυσικού κάλλους που δεν έχεις δει σε καμία φωτογραφία, σε καμία αφίσα και να εύχεσαι αυτή τη στιγμή που έχει τόσα χρώματα, εικόνες, πρωτόγνωρους φυσικούς ήχους και μυρωδιές να μπορούσες κάπως να την πάρεις μαζί σου για πάντα.
Βέβαια, εκ των υστέρων, όταν επιστρέφεις, βλέπεις ότι κατά κάποιον τρόπο την έχεις πάρει αυτή τη στιγμή. Δεν μπορείς να την περιγράψεις στους φίλους σου και όσους ρωτάνε, δεν μπορείς να την αναβιώσεις, αλλά με έναν – σχεδόν – μαγικό τρόπο αυτή η στιγμή, μαζί με τις χιλιάδες άλλες που βίωσες σε αυτό το ταξίδι, θα αρχίσουν σιγά σιγά να «κουμπώνουν» μέσα σου σαν ένα puzzle που μόνον εσύ μπορείς να ερμηνεύσεις. Και κάθε φορά, μετά από ένα διαφορετικό ταξίδι, αυτή η ερμηνεία θα νιώθεις ότι είναι πιο ολοκληρωμένη και πιο προσωπική. Θα νιώθεις λίγο πιο ήρεμος μέσα σου, γιατί καταφέρνεις να εγκλωβίζεις γνώση και εμπειρίες που δύσκολα μπορείς να περιγράψεις σε άλλους, αλλά σε σένα αρκούν. Διότι θα μπορείς να αντιλαμβάνεσαι καλύτερα την ματαιότητα των περισσότερων ανθρώπινων πράξεων, αλλά και τη σπουδαιότητα του ανθρώπινου πνεύματος. Στο τέλος, ίσως το σπουδαιότερο είναι ότι θα νιώσεις την υπεροψία σου απέναντι σε άλλους ανθρώπους να πέφτει. Διότι θα έχεις πολλές οπτικές, άρα και πολλές ανοχές στην υποκειμενικότητα του καθενός.
Θα νιώθεις και λίγο πιο μοναχικός. Η εγχώρια επικαιρότητα θα υποβαθμιστεί στα μάτια σου, αλλά όχι με κάποιον ελιτιστικό ή απαξιωτικό τρόπο. Απλά η εγχώρια επικαιρότητα, αντικειμενικά, θα είναι ένα μικρό μέρος από το puzzle που θα έχεις ήδη συνθέσει μέσα σου.
Ελληνάκι
