Η χειραγώγηση, που αρχίζει συχνά ως επιβίωση ή ως ένστικτο για αυτοσυντήρηση, γίνεται μια παθολογική πράξη εκμετάλλευσης και, στις χειρότερες περιπτώσεις, κακοποίηση. Δείτε πώς θα την εντοπίσετε, για να μπορέσετε να αντιμετωπίσετε.
Η ψυχολογική χειραγώγηση μπορεί να οριστεί ως η χρήση αδικαιολόγητης εξουσίας (κοινωνική, σχεσιακή, οικογενειακή, σεξουαλική, οικονομική, επαγγελματική) με σκοπό να ωφεληθεί ο χειριστικός σε βάρος των θυμάτων. Ο σκόπιμος ψυχολογικός χειρισμός και η χειραγώγηση διαφέρουν από την υγιή κοινωνική επιρροή, όπου γενικά υπάρχει κάποια σχετική ισορροπία μεταξύ των ατόμων. Σε μια σχέση ψυχολογικής χειραγώγησης, ένα άτομο εκμεταλλεύεται το άλλο για εγωιστικό κέρδος και επιχειρεί να αποκομίσει οφέλη χωρίς δισταγμούς, ηθικούς φραγμούς ή αναστολές.
Ας δούμε όμως πρακτικά τι σημαίνει χειραγώγηση. Πρώτα οι ξεκάθαρα αρνητικές εκφάνσεις: επίμονη κριτική, απογοήτευση του άλλου, απαξίωση, αποκλεισμός, πίεση, απειλές, εξαπάτηση, εχθρότητα, εκφοβισμός. Μετά οι δήθεν θετικές: ψεύτικη φιλικότητα, παράλογη κολακεία, έκκληση για ματαιοδοξία, ψευδείς υποσχέσεις, ίντριγκα και υποκριτικό ενδιαφέρον.
Να και μερικές τέτοιες φράσεις χειραγώγησης: «εγώ τι έχω να κερδίσω από όλο αυτό, να σε προστατεύσω προσπαθώ», «θα ήταν καλό για σένα να το κάνεις αυτό», «ποντάρω πολλά σε σένα, πιστεύω ότι μπορείς να εξελιχθείς αν κοπιάσεις», «πρόσεχε, γιατί ο τάδε σε υπονομεύει συστηματικά, μάλλον δεν σε συμπαθεί», «πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω πώς ο προϊστάμενός σου σού φέρεται τόσο άδικα», «δεν ανήκεις σε αυτούς που έχουν μεγάλη σημασία για μένα», «αν δεν μπορείς να κάνεις αυτό που σου είπα, ας λήξουμε τη σχέση εδώ τώρα», «ας μην επικοινωνήσουμε ποτέ ξανά, αν είναι έτσι»…
Τώρα στο ερώτημα «γιατί χειραγωγούν» οι άνθρωποι, οι απαντήσεις είναι τρεις: Ο χρόνιος χειρισμός χρησιμοποιείται συχνά ως μηχανισμός επιβίωσης για να αντιμετωπίσει κάποιος ένα δύσκολο ή ανταγωνιστικό περιβάλλον, ειδικά όταν κάποιος στερείται σχετικής δύναμης και ελέγχου. Έχοντας αυτό υπόψη, εξετάστε τις ακόλουθες τρεις πιθανές αιτίες.
Α. Οικογενειακό ιστορικό
Το συγκεκριμένο άτομο επηρεάστηκε από ορισμένα μέλη της οικογένειας του που φέρονταν ανάλογα. Έχει κοπιάρει τη συμπεριφορά και προσπαθεί να επιβιώσει ή να κυριαρχήσει μέσω αυτής. Τη θεωρεί απαραίτητη.
Β. Συμπλέγματα κατωτερότητας
Το άτομο έχει βιώσει αποκλεισμό (κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό, επαγγελματικό) που προσπαθεί να αντιπαρέλθει μέσω του μηχανισμού αυτού.
Γ. Περιβαλλοντικές επιρροές
Υπήρξαν επαγγελματικοί κανόνες που ενθάρρυναν την πονηριά, τη συσσώρευση, τη διαπραγμάτευση, το παζάρι, την εκμετάλλευση των ανθρώπινων αδυναμιών. Εάν ένα άτομο ήταν εκτενώς εκτεθειμένο σε οποιαδήποτε από αυτές τις επιδράσεις, αυτός ή αυτή μπορεί να έχει εσωτερικεύσει ορισμένες χειραγωγικές τακτικές σε κανόνες συμπεριφοράς.
Συμπερασματικά, η χρόνια χειραγώγηση συχνά (αλλά όχι πάντα) προκύπτει από ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον, στο οποίο διάφορα μέρη (μέλη της οικογένειας, συμμαθητές, συνεργάτες, κοινωνικές ομάδες, κοινωνικές σχέσεις, οικονομικά συμφέροντα) τσακώνονται για εξουσία, επιρροή, πόρους και πλεονεκτήματα. Με την πάροδο του χρόνου, αυτός ο τύπος συμπεριφοράς μπορεί να γίνει χρόνιος και συνήθης, με αναπόφευκτες καταστροφικές συνέπειες, οπότε προσοχή. Οι ισχυρές εναλλακτικές λύσεις για τη χειραγώγηση είναι η αυτογνωσία, η αυθεντικότητα, η ακεραιότητα, η εποικοδομητική ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και οι θετικές επικοινωνιακές και σχεσιακές δεξιότητες. Αναζητήστε τις.
Χαράλαμπος Νικόπουλος
