Υπάρχει η «κρίση μέσης ηλικίας» ή είναι ένα κλισέ που έχουμε συνηθίσει να εντοπίζουμε στους γύρω μας, αγνοώντας τι πραγματικά συμβαίνει;
Την πρώτη φορά που σκέφτηκα ότι μπορεί να είμαι μεσήλικας, δεν είχα συνειδητοποιήσει την πραγματική μου ηλικία. Το απόλυτο νούμερο μου φαινόταν μακριά από αυτό που ένιωθα – σαφώς ένιωθα νεότερος! Όμως, τα δεδομένα ήταν αμείλικτα: Διαιρώντας το προσδόκιμο ζωής διά δύο, το πηλίκο ήταν κοντά στα χρόνια που έκλεινα (και φρόντισα να ξεχάσω πολύ γρήγορα αν ο αριθμός ήταν μεγαλύτερος ή μικρότερος από όσα ήταν τα κεράκια στην τούρτα μου). Μεταξύ αστείου και σοβαρού, άρχισα να λέω ότι μπορεί να με περίμενε στη γωνία μια κρίση μέσης ηλικίας. Αν δηλαδή δεν είχα πάρει ήδη τη στροφή…
Δεν έκανα κανένα από τα κλισέ που συνηθίζουμε να βλέπουμε σε ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Δεν αγόρασα πιο γρήγορο αυτοκίνητο, δεν αναζήτησα νεότερη σύντροφο, δεν αποφάσισα να αλλάξω δουλειά ή να κάνω τον γύρο του κόσμου. Στην πραγματικότητα, δεν ήθελα να αλλάξω δραστικά κάτι στη ζωή μου. Απλώς είχα την αίσθηση πως οι προοπτικές σε κάποιους τομείς είχαν περιοριστεί, αν όχι συρρικνωθεί δραματικά. Τι συνέπειες μπορεί να είχε αυτό στην ψυχολογία μου;
Τι είναι τελικά η κρίση μέσης ηλικίας;
Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο «κρίση μέσης ηλικίας», το 1965, ήταν ο Καναδός ψυχαναλυτής και κοινωνικός επιστήμονας Elliott Jaques (1917–2003), σε άρθρο με τίτλο «Θάνατος και η κρίση μέσης ηλικίας» (Death and the midlife crisis), που δημοσιεύτηκε στο International Journal of Psychoanalysis. Οι σπόροι για την ιδέα, βέβαια, είχαν φυτευτεί νωρίτερα.
«Η έννοια της κρίσης μέσης ηλικίας ξεκίνησε από τους θιασώτες του Sigmund Freud και την αντίληψη ότι κατά τη μέση ηλικία όλες οι σκέψεις του ατόμου καθοδηγούνται από τον φόβο του επικείμενου θανάτου», έχει γράψει ο David Almeida, καθηγητής ανθρώπινης εξέλιξης και οικογενειακών σπουδών στο Pennsylvania State University.
Σύμφωνα με τον ίδιο, συχνά οι άλλοι αποδίδουν στις πράξεις κάποιου μια τέτοια ερμηνεία, ενώ η πρόθεση του ίδιου του ατόμου μπορεί να είναι διαφορετική. «Πολλές στερεοτυπικές συμπεριφορές, όπως η ξαφνική αγορά ενός ακριβού σπορ αυτοκινήτου, μάλλον έχουν να κάνουν με μια βελτιωμένη οικονομική επιφάνεια παρά με την αναζήτηση της νιότης», εκτιμά ο Almeida. «Οι άνθρωποι έχουν πλέον τη δυνατότητα να αποκτήσουν κάτι πιο εκλεπτυσμένο, πιο δαπανηρές απολαύσεις».
Ορισμένοι μελετητές εκτιμούν ότι το ζήτημα είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα: Η πεποίθηση ότι η κρίση μέσης ηλικίας υφίσταται οδηγεί κάποιους στην αίσθηση ότι τη ζούνε. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ σε εθνικό επίπεδο, το 26% των συμμετεχόντων απάντησαν ότι έχουν περάσει κρίση μέσης ηλικίας. Ωστόσο, οι περισσότεροι είπαν ότι την έπαθαν πριν από τα 40 ή μετά τα 50 – και άντε μετά να μιλήσεις για προσδόκιμο ζωής! Όπως φάνηκε, η κρίση που βίωναν δεν είχε πυροδοτηθεί από την ηλικία καθαυτή, αλλά από κάποιο σημαντικό γεγονός – ένα διαζύγιο, την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, μια απόλυση.
Ουσιαστικά, αυτό που για έναν μεσήλικα θεωρείται κρίση μέσης ηλικίας μπορεί να μην διαφέρει από μια συναισθηματική κρίση σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής ενός ανθρώπου. Από την άλλη, όταν βρίσκεσαι –ιδανικά– στο μέσο του βίου σου, μπορεί να κουβαλάς αρκετά βάρη που καθιστούν μια κρίση πιθανή.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση, μια συναισθηματική κρίση γίνεται εμφανής από «μια ξεκάθαρη και απότομη αλλαγή στη συμπεριφορά». Τέτοιες αλλαγές μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Έντονες αλλαγές διάθεσης, όπως αυξημένος θυμός, ευθιξία, θλίψη ή άγχος.
- Μεγάλες αλλαγές στις συνήθειες ύπνου.
- Απώλεια ή πρόσληψη βάρους.
- Απομάκρυνση από καθιερωμένες συνήθειες ή συναναστροφές.
- Παραμέληση της προσωπικής υγιεινής.
Τι μπορεί να προκαλέσει κρίση μέσης ηλικίας;
Η αλήθεια είναι ότι καθώς μεγαλώνουμε συσσωρεύονται διάφορες αιτίες που μπορεί να προκαλέσουν μια συναισθηματική κρίση. Πρώτ’ απ’ όλα, αρχίζουν να φαίνονται στο σώμα μας πιο έντονα τα σημάδια του χρόνου – και δεν μιλάμε μόνο για τις ρυτίδες, αλλά για φθορές που έχουν συσσωρευτεί και δίνουν ενοχλήσεις, για αντοχές που μειώνονται, για «καμπανάκια» που χτυπάνε στα προληπτικά τσεκάπ.
Επίσης, εκεί γύρω στη μέση ηλικία είναι πολύ πιθανό να αλλάξουν κάποιοι κοινωνικοί ρόλοι. Τα παιδιά μιας οικογένειας μπορεί να ενηλικιώνονται και να ανοίγουν τα φτερά τους, φέρνοντας τους γονείς αντιμέτωπους με το λεγόμενο σύνδρομο «της άδειας φωλιάς» – ή απελευθερώνοντάς τους από την υποχρέωση να συμπεριφέρονται οι ίδιοι ως υπεύθυνοι ενήλικες. Στον αντίποδα, όσοι δεν έχουν κάνει οικογένεια μπορεί να βλέπουν την προοπτική να αποκτήσουν απογόνους απίθανη, αν όχι πια αδύνατη για βιολογικούς λόγους.
Αν είσαι επί χρόνια ή δεκαετίες σε επαγγελματική στασιμότητα ή σε ένα εργασιακό περιβάλλον που δεν σε εκφράζει, μπορεί να νιώσεις ότι είναι η τελευταία σου ευκαιρία να αλλάξεις ρότα. Ή ότι έχασες κάθε ευκαιρία, οπότε πρέπει να αναζητήσεις το αντίβαρο σε κάποιον άλλο τομέα της ζωής σου.
Όπως και να’ χει, η αίσθηση ότι βρίσκεσαι «στου δρόμου τα μισά» μπορεί να είναι αφορμή να αξιολογήσεις τη μέχρι τώρα πορεία σου, να αναρωτηθείς τι θα είχε γίνει αν έπαιρνες άλλο δρόμο, να αγχωθείς για να προλάβεις όσα δεν έχεις κάνει μέχρι τότε, να στενοχωρηθείς για όσα έχασες οριστικά την ευκαιρία να κάνεις.
Όταν η ευτυχία κάνει… κοιλιά
Σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα, μετά την εφηβεία ο δείκτης ευτυχίας που νιώθουν η άνθρωποι ακολουθεί πτωτικές τάσεις (άτιμη ενηλικίωση!) και φτάνει στο ναδίρ γύρω στα 40. Πώς μετράει κανείς κάτι τόσο σχετικό όσο το αίσθημα της ευτυχίας; Μεγάλη κοινωνιολογική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ από το 1972 έως το 2004 κατάφερε να θέσει αξιόπιστες παραμέτρους και κατέληξε σε ανάλογο συμπέρασμα.
Το ραντεβού με την ευτυχία περίμενε πολλούς από τα 50 και μετά – και η «κοιλιά» στο ενδιάμεσο θα μπορούσε να δικαιολογεί μια κρίση, με timing ιδανικό για να θεωρηθεί «μέσης ηλικίας». Άσε που, ό,τι κι αν λένε οι έρευνες, στα 45 είναι δύσκολο να πιστέψεις πως μεγαλώνοντας θα είσαι πιο ευτυχισμένος, οπότε γιατί να μη σε πάρει από κάτω;
Παραπλανητικά συμπτώματα
Σε κάποιες περιπτώσεις, άτομα που βιώνουν κατάθλιψη θεωρούν ότι πρόκειται για κρίση μέσης ηλικίας. Δεν αποκλείεται, επίσης, συμπτώματα που θεωρούνται ενδεικτικά της «κρίσης» να είναι στην ουσία πραγματικά συμπτώματα μιας νόσου, όπως πρώιμη άνοια ή Αλτσχάιμερ.
Σε άρθρο της στο The Conversation, η κλινική ερευνήτρια Carmela Tartaglia ανέφερε: «Αρχικά, μια αλλαγή στην προσωπικότητα κάποιου μπορεί να παρερμηνευτεί από το έτερον ήμισυ ως αδιαφορία, κρίση μέσης ηλικίας ή κάτι άλλο». Όπως εξηγεί, οι αλλαγές που φέρνει η άνοια μπορεί να οδηγήσουν ένα ζευγάρι σε διάσταση ή διαζύγιο προτού γίνει η σχετική διάγνωση.
Ουδέν κακόν αμιγές καλού
Είτε μια συναισθηματική κρίση συμβαίνει στη μέση ηλικία είτε σε κάποια άλλη αναπτυξιακή καμπή της ζωής μας, έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2016 στο International Journal of Behavioral Development έδειξε ότι μπορεί να συνοδεύεται από κάτι θετικό: μια περιέργεια για τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας.
Η ανησυχία και η αβεβαιότητα που είχαν νιώσει οι συμμετέχοντες τούς έκανε δεκτικούς σε νέες ιδέες και σε δημιουργικές λύσεις. Έτσι, αυξάνονταν οι πιθανότητες να ανακαλύψουν νέες δυνατότητες και ευκαιρίες.
Πότε πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια
Μια συναισθηματική κρίση που αντιμετωπίζουμε στη μέση ηλικία δεν είναι λιγότερο ή περισσότερο απαιτητική από αυτές που προηγήθηκαν ή θα ακολουθήσουν στη ζωή μας. Μπορεί να είμαστε σε θέση να τη χειριστούμε από μόνοι μας και να την αφήσουμε πίσω μας χωρίς μεγάλη δυσκολία. Αν όμως διαπιστώσουμε ότι επηρεάζει τη λειτουργικότητά μας, είναι καλό να ζητήσουμε τη βοήθεια ειδικού.
Ανάλογες ενδείξεις μπορεί να είναι:
- Η συναισθηματική αναταραχή επηρεάζει τον ύπνο ή την όρεξή μας.
- Δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της δουλειάς, μέχρι σημείου να δηλώσουμε ασθένεια.
- Επηρεάζονται οι σχέσεις μας, επειδή γινόμαστε π.χ. εριστικοί.
- Χάνουμε το ενδιαφέρον μας για χόμπι και άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες.
Αν αισθάνεστε ότι μια κρίση μπορεί να σας οδηγήσει σε αποφάσεις καθοριστικές για τη ζωή σας, ίσως είναι καλό να το συζητήσετε με κάποιον ειδικό πριν κάνετε κάτι δραστικό.
Πώς μπορείτε να βοηθήσετε έναν άνθρωπο με κρίση μέσης ηλικίας
Αν νομίζετε ότι κάποιος δικός σας αντιμετωπίζει κρίση μέσης –ή άλλης– ηλικίας, μπορείτε να είστε υποστηρικτικοί με διάφορους τρόπους:
- Ακούστε τον χωρίς να είστε επικριτικοί και μην βιαστείτε να δώσετε συμβουλές ή να καταλήξετε σε συμπεράσματα.
- Εκφράστε διακριτικά την όποια ανησυχία σας, αποφεύγοντας οτιδήποτε μπορεί να ακουστεί κατηγορηματικό, προσβλητικό ή επικριτικό. Αντί να πείτε, λόγου χάρη, «Νομίζω ότι περνάς κρίση μέσης ηλικίας», προτιμήστε να ρωτήσετε: «Δεν φαίνεσαι να είσαι ο εαυτός σου τελευταία, είσαι καλά;»
- Θυμήστε στον άνθρωπο αυτό πως ό,τι κι αν έχει ακούσει ή διαβάσει, μόνο ένας ειδικός είναι σε θέση να επιβεβαιώσει ή να αποκλείσει ότι συμβαίνει κάτι, διερευνώντας και τυχόν παθολογικά ζητήματα.
- Αν αρνείται να δεχτεί βοήθεια από ειδικό, απευθυνθείτε σε έναν ειδικό εσείς, ώστε να διερευνήσετε πώς μπορείτε να παρέμβετε αποτελεσματικά και ποια είναι τα όρια που πρέπει να θέσετε απέναντί του.
ow
