Ο ήλιος μπορεί να είναι φίλος, αλλά και εχθρός μαζί. Χάρη στην έκθεση στον ήλιο, το δέρμα συνθέτει την πολύτιμη βιταμίνη D, από την άλλη πλευρά όμως εκτίθεται και σε αρκετούς κινδύνους. Ποιοι είναι αυτοί και πώς αντιμετωπίζονται
H έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, με τις κατάλληλες προφυλάξεις, έχει σημαντικά οφέλη για την υγεία μας. Αποτελεί την κύρια πηγή για τη σύνθεση της βιταμίνης D, η οποία είναι σημαντική όχι μόνο για την υγεία των οστών, αλλά, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, και για την πρόληψη διάφορων μορφών καρκίνου.
Ο ήλιος φαίνεται ότι επιδρά και στην ψυχική υγεία. Περισσότερο ηλιακό φως δημιουργεί καλύτερη διάθεση, ενώ η έλλειψή του μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην κατάθλιψη. Επιπρόσθετα, εδώ και πολλά χρόνια είναι γνωστή και η θεραπευτική δράση της ηλιακής ακτινοβολίας σε φλεγμονώδη νοσήματα του δέρματος όπως η ψωρίαση και το έκζεμα.
Ωστόσο η έκθεση στον ήλιο, εκτός από την ευεργετική της δράση, εγκυμονεί και αρκετούς κινδύνους, όπως τον κίνδυνο ανάπτυξης δερματικού καρκίνου (με κύρια απειλή το μελάνωμα), ηλιακά εγκαύματα και φωτοδερματίτιδες.
Ηλιακό έγκαυμα
Οι κλινικές εκδηλώσεις του ηλιακού εγκαύματος κυμαίνονται από ήπιο ερύθημα (κοκκίνισμα) έως δημιουργία φυσαλίδων. Τα ηλιακά εγκαύματα αποτελούν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος και πρόκληση φωτογήρανσης. Γι’ αυτό τον λόγο θα πρέπει πάντα να λαμβάνουμε αντηλιακά μέτρα προφύλαξης.
Φαρμακευτική φωτοευαισθησία
Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει φαρμακευτική φωτοευαισθησία. Πρόκειται για αντίδραση του δέρματος που προκύπτει μετά από τοπική ή συστηματική (από το στόμα) χορήγηση μιας φαρμακευτικής ουσίας και έκθεση στο ηλιακό φως. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ερύθημα, οίδημα και φυσαλίδες.
Τα φάρμακα που προκαλούν συχνά φωτοευαισθησία είναι τα αντιβιοτικά (π.χ. τετρακυκλίνες), τα αντικαταθλιπτικά, τα αντιυπερτασικά, οι αντιδιαβητικοί παράγοντες και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη.
Φωτοδερματίτιδες
Στις συχνές αντιδράσεις του δέρματος στον ήλιο συγκαταλέγονται και οι φωτοδερματίτιδες. Οφείλονται στην επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας σε συνδυασμό με την προηγηθείσα τοπική χρήση ουσιών που συχνά περιέχονται σε καλλυντικά και αρώματα. Το δέρμα παρουσιάζει ερυθρότητα, απολέπιση και κνησμό. Για την αποφυγή τέτοιων αντιδράσεων θα πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στη χρήση καλλυντικών σκευασμάτων πριν από την έκθεση στον ήλιο.
Το καλοκαιρινό εξάνθημα
Μια άλλη δερματική πάθηση που εμφανίζεται μετά τις πρώτες φορές έκθεσης στον ήλιο στην αρχή του καλοκαιριού και έχει την τάση να υποτροπιάζει κάθε χρόνο την ίδια εποχή είναι το πολύμορφο εξάνθημα εκ φωτός. Εκδηλώνεται ως κνησμώδες εξάνθημα, αποτελούμενο από κηλίδες, βλατίδες (μικρά κόκκινα σπυράκια), ακόμα και φυσαλίδες στα φωτοεκτεθειμένα μέρη του σώματος. Περιοχές του σώματος που είναι μονίμως εκτεθειμένες (πρόσωπο, τράχηλος) προσβάλλονται λιγότερο συχνά. Οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν σταδιακή βελτίωση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, καθώς εκτίθενται περισσότερο στον ήλιο και το δέρμα γίνεται πιο ανθεκτικό. Η χρήση αντηλιακών και η προοδευτική απευαισθητοποίηση με σταδιακά αυξανόμενη έκθεση στον ήλιο είναι χρήσιμα μέτρα για την πρόληψη της εμφάνισης της νόσου.
Μελάνωμα, ένας επικίνδυνος καρκίνος
Η υπέρμετρη και κατά διαστήματα έκθεση σε έντονη ηλιακή ακτινοβολία, όπως στις καλοκαιρινές διακοπές, φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη μελανώματος. Το μελάνωμα είναι μια μορφή καρκίνου που προέρχεται από εξαλλαγή των μελανοκυττάρων (κύτταρα που παράγουν μελανίνη). Αλλοι παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη μελανώματος είναι ο ανοιχτόχρωμος φωτότυπος (τα άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, μάτια και μαλλιά, που καίγονται εύκολα στον ήλιο και μαυρίζουν ελάχιστα, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για ανάπτυξη μελανώματος), ο μεγάλος αριθμός σπίλων (ελιών) στο δέρμα, το ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του δέρματος και τα σοβαρά εγκαύματα από τον ήλιο (ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία). Σε περίπτωση αλλαγής στο μέγεθος, στη μορφή, στο χρώμα ενός ήδη υπάρχοντος σπίλου ή παρουσίας ενός νέου σπίλου με άτυπα χαρακτηριστικά θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον δερματολόγο σας.
Ενα χρήσιμο μνημονικό τέχνασμα, το λεγόμενο ABCD, μπορεί να σας βοηθήσει να θυμηθείτε τι πρέπει να προσέχετε:
A Asymmetry – η ασυμμετρία: Η ασυμμετρία του σχήματος της βλάβης. Εάν χωρίσουμε τη βλάβη με μια γραμμή στη μέση, τα δύο μισά τμήματα δεν είναι ίδια.
Β Border – η περιφέρεια της βλάβης: Τα όρια της βλάβης είναι ανώμαλα.
C Color – το χρώμα: Παρουσία πολλών χρωμάτων.
D Diameter – η διάμετρος: Αλλαγή στο μέγεθος της βλάβης. Τα μελανώματα συνήθως -αν και όχι πάντα- είναι μεγαλύτερα από τη γόμα ενός μολυβιού (6 χιλιοστά).
Η πρόληψη σώζει
Το μελάνωμα είναι θεραπεύσιμο εάν διαγνωστεί έγκαιρα. Η πρώιμη ανίχνευση επιτυγχάνεται με την ορθή εφαρμογή των κανόνων αντηλιακής προστασίας, την τακτική εξέταση από τον δερματολόγο και την περιοδική αυτοεξέταση του δέρματος (εξέταση από τον ίδιο τον ασθενή). Το μελάνωμα στους άνδρες εντοπίζεται συχνότερα στον κορμό και στις γυναίκες στα κάτω άκρα, μπορεί όμως να παρουσιαστεί σε οποιοδήποτε σημείο του δέρματος, ακόμα και σε μη φωτοεκτεθειμένες περιοχές.
Η εξέταση του δέρματος από δερματολόγο γίνεται με την απλή εξέταση (επισκόπηση), με την εξέταση με ειδικό φακό που μεγεθύνει τις λεπτομέρειες των σπίλων (δερματοσκόπηση) και τη χρήση ψηφιακής φωτογράφησης και ανάλυσης από ηλεκτρονικό υπολογιστή (χαρτογράφηση σπίλων). Η τελευταία αυτή μέθοδος γίνεται με ειδικό εξοπλισμό που επιτρέπει την ψηφιακή απεικόνιση των σπίλων και τη σύγκριση των εικόνων αυτών σε μια μελλοντική εξέταση του ασθενούς για την ανίχνευση πιθανών αλλαγών στους σπίλους αυτούς.
Η αυτοεξέταση του δέρματος έχει σημαντικό ρόλο στην έγκαιρη εντόπιση ύποπτων βλαβών. Ο καλύτερος τρόπος είναι να βρίσκεστε σε ένα καλά φωτισμένο δωμάτιο χρησιμοποιώντας έναν ολόσωμο καθρέφτη και έναν φορητό καθρέφτη. Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται από την κεφαλή ως τα πόδια. Μην ξεχάσετε να ελέγξετε όλες τις περιοχές του δέρματος, συμπεριλαμβανομένων της πλάτης, του τριχωτού της κεφαλής και της γεννητικής περιοχής. Με την αυτοεξέταση ελέγξτε εάν υπάρχουν νέοι σπίλοι με άτυπα χαρακτηριστικά, αλλαγές στο μέγεθος, στο σχήμα, στο χρώμα ή στα όρια ενός σπίλου ή αν αιμορραγεί.
Στα νοσήματα που παρουσιάζουν επιδείνωση με τον ήλιο περιλαμβάνονται ο επιχείλιος έρπης, η ροδόχρους νόσος και ο ερυθηματώδης λύκος.
3 κανόνες αντηλιακής προστασίας
1. Περιορίστε την έκθεση στον ήλιο, ειδικά τις μεσημβρινές ώρες (10 π.μ. έως 4 μ.μ.).
2. Να φοράτε καπέλο, να χρησιμοποιείτε προστατευτικό ρουχισμό και να είστε στη σκιά.
3. Να χρησιμοποιείτε αντηλιακά με ευρύ φάσμα προστασίας (UVB + UVA) και υψηλό δείκτη προστασίας (SPF >25).
Δημήτριος Μαλάνος Δερματολόγος – Αφροδισιολόγος, Συνεργάτης Δερματολογικού Τμήματος ΥΓΕΙΑ
