Γιατί οι δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις είναι τόσο ευρέως διαδεδομένες; Τι μας κάνει να πιστεύουμε στη γρουσουζιά και το γούρι;
Γούρια, δεισιδαιμονίες, προλήψεις… Η κουλτούρα μας αν μη τι άλλο βρίθει από λαϊκές δοξασίες. «Το φως προσελκύει τους κεραυνούς» απάντησαν οι παππούδες του νεαρού Δημήτρη Ξυγαλατά, ανθρωπολόγου, γνωστικού επιστήμονα και Διευθυντή του Εργαστηρίου Πειραματικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, όταν τους ρώτησε γιατί κάλυπταν με πανιά και κουβέρτες την τηλεόραση και τους καθρέφτες ή έβγαζαν τις λάμπες εν αναμονή μιας καταιγίδας.
Κάπως έτσι, μια από αυτές τις προλήψεις γίνεται το όχημά του για να ξεδιπλώσει όσα κρύβονται πίσω από κοινωνικές και πολιτισμικές πεποιθήσεις και πρακτικές που τον έκαναν να ακολουθήσει και την επιστήμη της ανθρωπολογίας. Αντιλήψεις που, εν τέλει, έχουν κάποιο θετικό αντίκτυπο στην ψυχική μας υγεία.
Οι αρχές της Μαγικής Σκέψης
Για να εξηγήσει πώς διαμορφώνεται και παγιώνεται η «μαγική σκέψη» όπως ορίζεται ανθρωπολογικά το σύνολο των πεποιθήσεων που δεν αποδεικνύονται εμπειρικά ή μέσα από κάποια αιτιώδη σχέση, ο κ. Ξυγαλατάς επικαλείται τις δύο αρχές της: την ομοιότητα/εγγύτητα και τη μεταδοτικότητα.
Η πρώτη εντοπίζει κάποια βαθύτερη σύνδεση σε φαινόμενα ή αντικείμενα που φέρουν κοινά γνωρίσματα και, κάπως έτσι, ο κεραυνός και η επιφάνεια του καθρέφτη συνδέονται αφού μας «δίνουν» φως. Αντίστοιχα, η ομοιότητα που μας συνδέει με το είδωλό μας είναι ο λόγος που, όταν το τελευταίο «αλλοιωθεί» από το σπάσιμο του καθρέφτη, θα πρέπει να αναμένουμε καταστροφές και για εμάς τους ίδιους.
Σύμφωνα με την αρχή της μεταδοτικότητας, οι ενδότερες ιδιότητές μας μπορεί να μεταδοθούν διαμέσου της επαφής, όπως η θερμότητα της φωτιάς ή μια ασθένεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο φίλος ή και άσχετος που ζητήσαμε να καθίσει δίπλα μας ή να αγγίξει την τράπουλα σε ένα παιχνίδι με χαρτιά για να μεταφέρει την καλοτυχία του, είτε ένα αντικείμενο ακόμα που αποκαλούμε το «γούρι» μας.
Αναζητώντας συσχετίσεις
Για να εξηγήσουμε όσα συμβαίνουν στον κόσμο, αναζητούμε συνδέσεις και αιτιότητες, σημειώνει ο ειδικός. «Όταν δύο πράγματα συμβαίνουν ταυτόχρονα, ίσως σχετίζονται» όπως τα μαύρα σύννεφα με τη βροχή. Ωστόσο τα πράγματα δεν είναι πάντα έτσι. Επειδή έτυχε να φοράμε ένα καινούργιο μπλουζάκι όταν κέρδισε η αγαπημένη μας ομάδα, δεν σημαίνει πως αυτό έκανε τη διαφορά και ας νοηματοδοτείται εφεξής ως «γούρικο». «Στην πραγματικότητα, χιλιάδες άλλα πράγματα έχουν αλλάξει από το τελευταίο παιχνίδι, αλλά δεν μπορείτε να παρέμβετε σε όλα. Αυτό που ξέρετε σίγουρα είναι ότι φορέσατε το τυχερό μπλουζάκι και το αποτέλεσμα ήταν καλό» εξηγεί.
Ανάγκη ασφάλειας
Το κοκαλάκι της νυχτερίδας, το πέταλο του αλόγου, ένα φυλαχτό, έχουμε μεγαλύτερη ανάγκη να δούμε τα γούρια μας να «δουλεύουν» από το να αποτυγχάνουν οπότε, αν στη νίκη ήταν το τυχερό μπλουζάκι που έφερε το θετικό αποτέλεσμα, στην ήττα μάλλον έφταιγε… ο διαιτητής. «Ως κοινωνικό είδος, πολλά από όσα γνωρίζουμε για τον κόσμο προέρχονται από την κοινή σοφία. Επομένως, μας παρέχει ασφάλεια να υποθέσουμε ότι, αν και άλλοι άνθρωποι πιστεύουν στη χρησιμότητα μιας συγκεκριμένης ενέργειας, μπορεί όντως να υπάρχει κάτι σε αυτήν. Αν οι άνθρωποι γύρω σας λένε ότι δεν πρέπει να φάτε αυτά τα μανιτάρια, ίσως είναι καλή ιδέα να τα αποφύγετε» αναφέρει ο κ. Ξυγαλατάς και καταλήγει πως «η στρατηγική “καλύτερα ασφαλής παρά να το μετανιώσω” είναι ένας από τους κύριους λόγους που οι προλήψεις είναι τόσο διαδεδομένες. Ένας άλλος λόγος είναι ότι απλώς φέρνουν ευχαρίστηση».
ygeiamou
