Η εξουσία ως διαφθορέας ή μεγεθυντής της τάσης για διαφθορά είναι μια σχέση που έχει απασχολήσει επί δεκαετίες τους επιστήμονες
Το χθεσινό επεισόδιο στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» με τον πρώην υπουργό Λευτέρη Αυγενάκη να επιτίθεται σε εργαζόμενο σε πύλη εξόδου, θα μπορούσε να είναι ένα ακόμα (αδικαιολόγητο) περιστατικό air rage, μιας ανεξέλεγκτης νευρικότητας που μπορεί να βιώσει o επιβάτης ή εργαζόμενος στο αεροπλάνο ή το αεροδρόμιο και που πιθανώς θα οδηγήσει σε βίαιες ή επιθετικές από μέρους του συμπεριφορές.
Η επίκληση βέβαια της βουλευτικής του ασυλίας και το ύφος «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;» που φέρεται να επέδειξε στον αστυνομικό που έσπευσε στο σημείο, δεν είναι παρά ένα ακόμα συμβάν που υπενθυμίζει έντονα τον τρόπο που η εξουσία μπορεί να διαφθείρει, να οδηγήσει σε ακραίες, επικίνδυνες και ανήθικες συμπεριφορές. Η φράση «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;» αποδίδει με τον πλέον εύγλωττο τρόπο την αίσθηση ανωτερότητας που δίνει στο άτομο η εξουσία -κυρίως έναντι όσων γίνονται αντιληπτοί ως λιγότεροι δυνατοί-, να είναι υπεράνω νόμων και κανόνων, απαιτώντας προνομιακή μεταχείριση λόγω αξιώματος ή θέσης.
Από τις βρισιές του Boris Johnson προς έναν οδηγό ταξί σε εκείνες του πρώην κυβερνήτη του Νιου Τζέρσεϊ, Chris Christie, προς μια δασκάλα, και από την επιθετική ρητορική του Donald Trump στις ΗΠΑ στον ολοκληρωτισμό του Vladimir Putin στη Ρωσία, τα παραδείγματα διαφθοράς από την εξουσία αφθονούν και έρχονται από κάθε γωνιά του πλανήτη.
Ανήθικοι ηθικολόγοι
Σε ανασκόπηση πέντε μελετών, τιτλοφορούμενη «Η εξουσία μεγεθύνει την υποκρισία: Ηθικολογία στη σκέψη, Ανηθικότητα στην πράξη» (Psychological Science, 2010), οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η εξουσία πολλαπλασιάζει την ηθική υποκρισία, οι ισχυροί δηλαδή επιβάλλουν αυστηρότερα ηθικά πρότυπα στους ανθρώπους, χωρίς οι ίδιοι να συμμορφώνονται με αυτά. Όπως έδειξε ένα από τα πειράματα, τιμωρούσαν πιο αυστηρά τους απατεώνες, αλλά οι ίδιοι εξαπατούσαν περισσότερο.
Μια παλιά μελέτη παρατήρησης με τίτλο «Διαφθείρει η εξουσία;» (Journal of Personality and Social Psychology, 1972), ανέδειξε τις ψυχολογικές επιπτώσεις της εξουσίας, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης επιθετικότητας και της ανήθικης συμπεριφοράς. Οι συμμετέχοντες σε θέση εξουσίας προσπάθησαν να ασκήσουν μεγαλύτερη επιρροή στους αδύναμους, υποτιμούσαν την προσπάθεια και τις επιδόσεις τους, απέδιδαν τη μεγαλύτερη προσπάθεια των αδυνάμων στον τρόπο που ασκούσαν εκείνοι την εξουσία και όχι στο κίνητρο των δεύτερων για επιτυχία, αντιλαμβάνονταν τους λιγότερο ισχυρούς ως αντικείμενα χειραγώγησης και προσπαθούσαν να τους κρατήσουν σε απόσταση.
Φυσιολογικές, ψυχολογικές και συμπεριφορικές αλλαγές
Το 201ο, δημοσιεύθηκε στο Psychological Science μια ενδιαφέρουσα μελέτη που έριξε φως στις φυσιολογικές, νευροενδοκρινικές και συμπεριφορικές αλλαγές που προκαλεί η δύναμη και εξουσία, οδηγώντας σε μεγαλύτερη επιθετικότητα και ευκολότερη ανάληψη ρίσκων.
Σε 42 τυχαιοποιημένους συμμετέχοντες που δεν γνώριζαν το αντικείμενο της μελέτης, ζητήθηκε να λάβουν τις πόζες υψηλής ή χαμηλής ισχύος για 1 λεπτό κάθε φορά. Μετά το πέρας της διαδικασίας, οι ερευνητές εξέτασαν τη διάθεση ανάληψης ρίσκου μέσα από τυχερά παιχνίδια, αξιολόγησαν την αίσθηση εξουσίας μέσα από αυτοαναφορές και μέτρησαν σε δείγματα σάλιου τα επίπεδα κορτιζόλης και τεστοστερόνης, πριν και 17 περίπου λεπτά μετά τη διαδικασία.
Τα αποτελέσματα της μελέτης για τη στάση του σώματος έδειξαν ότι η στάση υψηλής ισχύος αύξησε τα επίπεδα της τεστοστερόνης, ορμόνης της κυριαρχίας, σε αντίθεση με τη χαμηλή που τα μείωσε, και περιόρισε αυτά της ορμόνης του στρες, της κορτιζόλης. Παράλληλα, τα δύο μόλις λεπτά σε θέση ισχύος ενίσχυσαν το αίσθημα δύναμης και ανοχής στον κίνδυνο.
Θέμα προδιάθεσης
Λέμε εύκολα πως η εξουσία διαφθείρει, χωρίς όμως να υπάρχει επιστημονικό consensus για αυτή τη σχέση αιτίας-αιτιατού. Υπάρχουν μελέτες που χαρακτηρίζουν την εξουσία μαγνήτη για όσους είναι ήδη διεφθαρμένοι, παρά διαφθορέα.
Το περιβόητο Πείραμα Φυλάκισης του Στάνφορντ, όπου οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε δεσμοφύλακες και φυλακισμένους, ενέπνευσε μια ομάδα ερευνητών να εξετάσει τι είδους εθελοντές προθυμοποιούνται να λάβουν μέρος σε τέτοιες μελέτες. Συμπέραναν ότι επρόκειτο για άτομα με υψηλότερα ποσοστά κατά περίπου 26% στην επιθετικότητα και πίστη στην κοινωνική κυριαρχία, κατά 12% στον ναρκισσισμό και κατά 10% στον αυταρχισμό και τον μακιαβελισμό, από ό,τι οι άνθρωποι που συμμετείχαν γενικά σε ψυχολογικές μελέτες. Επιπρόσθετα, χαρακτηρίζονταν από λιγότερη ενσυναίσθηση και αλτρουισμό, δύο ιδιότητες που σχετίζονται αντιστρόφως ανάλογα με τις επιθετικές και κακοποιητικές συμπεριφορές.
