Ενώ η συνταξιοδότηση μπορεί να είναι μια ανταμοιβή για τα χρόνια της σκληρής δουλειάς, για πολλούς μπορεί επίσης να αποτελεί βασική πηγή στρες, άγχους και κατάθλιψης.
Στην πραγματικότητα η βασική ερώτηση που πρέπει να κάνουμε είναι το πότε είναι η ιδανική ηλικία που κανείς πρέπει να σταματήσει να εργάζεται και με ποιους παράγοντες αυτό υπολογίζεται. Σκεφτείτε ότι πολλοί από εμάς περνούν χρόνια να φαντάζονται τη στιγμή έναρξης της συνταξιοδότησής τους -είτε πρόκειται για ταξίδια στον κόσμο, είτε για περισσότερο χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους τους, είτε για χόμπι όπως ζωγραφική, κηπουρική, μαγειρική, το γκολφ ή το ψάρεμα, είτε απλώς για την απόλαυση της ελευθερίας τους. Η αλήθεια είναι ότι η λέξη σύνταξη είναι στο μυαλό πολλών ανθρώπων ταυτισμένη με την λέξη χαλάρωση -συνήθως εδώ κάποιος ξεφυσάει ανακουφισμένα. Και ενώ τείνουμε να σκεφτόμαστε πολύ τον προγραμματισμό των οικονομικών πτυχών της συνταξιοδότησης, συχνά παραβλέπουμε τις ψυχολογικές επιπτώσεις της παύσης μας από την εργασία.
Μια σύντομη ιστορική ματιά
Ξεκινώντας από τη Γερμανία του 1800 παρατηρεί κανείς με ευκολία ότι η ιδέα της σύνταξης αποτελούσε κυρίως ένα βασικό εργαλείο κατευνασμού των μαζών, από τους συντηρητικούς πολιτικούς στην εξουσία. Η ηλικία συνταξιοδότησης ήταν πολλές φορές μεγαλύτερη από εκείνη του προσδόκιμου ζωής. Πιο συγκεκριμένα η σύνταξη με τη μορφή του εθνικού συνταξιοδοτικού επιδόματος είχε καθοριστεί στα 70 έτη, με το προσδόκιμο ζωής να αγγίζει μόλις τα 40 έτη. Αυτό το πρόγραμμα του περίφημου καγκελάριου Otto von Bismarck, όσο αστείο και αν μας ακούγεται, έγινε το πρότυπο συνταξιοδότησης για πολλά ακόμα έθνη, ταξιδεύοντας έως και την Αμερική. Ο πρόεδρος Ρούσβελτ θέσπισε τον νόμο περί κοινωνικής ασφάλισης το 1935, με το 65ο έτος να επιλέγεται ομοίως ως εθνική ηλικία συνταξιοδότησης, παρά το γεγονός ότι λιγότερο από το 60% των Αμερικανών ενηλίκων ζούσαν τόσο πολύ.
Και ακόμα κι αν οι προθέσεις έχουν αλλάξει πολύ από εκείνη την εποχή, αντιλαμβανόμαστε σίγουρα ότι για χρόνια η εθνική ηλικία συνταξιοδότησης θεσπίστηκε ως μια συμβολική προσφορά που αφορούσε τους τυχερούς πολίτες που κατάφερναν να επιβιώσουν μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Σήμερα οι συνθήκες είναι αρκετά διαφορετικές, με τους περισσότερους να είναι σε θέση να απολαύσουν τα οφέλη του συνταξιοδοτικού τους προγράμματος για πολλά έτη, καθώς το προσδόκιμο ζωής είναι πολύ υψηλότερο. Στη Γαλλία, όπου εκκρεμεί το debate της ανόδου της ηλικίας συνταξιοδότησης, αυτό το νούμερο υπολογίζεται στα 62 έτη, ενώ το προσδόκιμο ζωής στα 82 έτη. Αντίστοιχα στην Ελλάδα το γενικό όριο συνταξιοδότησης είναι το 67ο έτος της ηλικίας, με βασική προϋπόθεση τη συμπλήρωση του 62ου έτους της ηλικίας και 40 ετών ασφάλισης, δηλαδή 12.000 ημέρες εργασίας.
Το προσδόκιμο ζωής -αν δεν αποτελείτε μόνιμο κάτοικο Ικαρίας- υπολογίζεται στα 82 χρόνια. Τα παραπάνω νούμερα, με το προσδόκιμο ζωής να αυξάνεται συνεχώς εξαιτίας της βελτίωσης της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ασκούν όλο και μεγαλύτερες πιέσεις στις κρατικές οικονομίες. Ξαφνικά οι κυβερνήσεις καλούνται να αντιμετωπίσουν την πίεση υποστήριξης ενός γηράσκοντος πληθυσμού και να συμβαδίσουν με την ανησυχία ότι οι εθνικές παροχές συνταξιοδότησης δεν θα είναι διαθέσιμες για πολύ καιρό ακόμα. Ωστόσο ακόμα και αν από οικονομικής απόψεως, τα οφέλη της αύξησης του συνταξιοδοτικού ηλικιακού ορίου είναι μεγάλα, αυτό που πραγματικά πρέπει να κοιτάξουμε είναι το κατά πόσο αυτοί οι αριθμοί ωφελούν τελικά τον ίδιο τον άνθρωπο, τόσο σωματικά, όσο και ψυχικά.
Οι προκλήσεις της συνταξιοδότησης
Η αλήθεια είναι ότι όσο κι αν την περιμένουμε με ανυπομονησία, η παύση μας από την εργασία είναι μια σημαντική αλλαγή στη ζωή μας που μπορεί να δημιουργήσει τόσο αρνητικά, όσο και θετικά παράγωγα και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι όσο περισσότερο δουλεύουμε τόσο καλύτερα αισθανόμαστε -μια μελέτη που σίγουρα υποστηρίζεται βαθιά από τη γαλλική κυβέρνηση. Αυτό όμως βρίσκεται σε απόλυτη συνάρτηση με το είδος δουλειάς που κάνουμε και διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση.
Αν η δουλειά σας ήταν σωματικά εξαντλητική, ανικανοποίητη, ή σας άφηνε να νιώθετε εξαντλημένοι για παράδειγμα, η συνταξιοδότηση μπορεί να σας κάνει να νιώθετε ότι σας έφυγε ένα μεγάλο βάρος. Αν όμως απολαμβάνατε τη δουλειά σας, τη βρίσκατε ικανοποιητική και χτίζατε την κοινωνική σας ζωή γύρω από την καριέρα σας, η συνταξιοδότηση μπορεί να δημιουργήσει δυσκολότερες προκλήσεις. Πολύ συχνά αντί να αισθάνεστε ελεύθεροι, χαλαροί και ικανοποιημένοι, μπορεί να νιώσετε βαριεστημένοι, άσκοποι και απομονωμένοι. Μπορεί να θρηνείτε για την απώλεια της παλιάς σας ζωής και να αισθάνεστε αγχωμένοι για το πώς θα γεμίζετε τις ώρες σας παραμένοντας όλη μέρα στο σπίτι. Ορισμένοι νέοι συνταξιούχοι αντιμετωπίζουν ακόμα και προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως κατάθλιψη και άγχος.
Τα πράγματα μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολα αν κάνατε θυσίες στην προσωπική, ή οικογενειακή σας ζωή για χάρη της δουλειάς σας και αν αναγκαστήκατε να συνταξιοδοτηθείτε προτού νιώσετε έτοιμοι. Σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times που απευθύνθηκαν στην διευθύντρια του Ινστιτούτου Γεροντολογίας στο Πανεπιστήμιο της Georgia, Lisa Renzi-Hammond, οι γνωστικές μας ικανότητες δεν επηρεάζονται σημαντικά μέχρι τα 70 μας έτη, όπου αρχίζουν να φθίνουν. Ενώ ο προμετωπιαίος φλοιός, το κομμάτι του εγκεφάλου υπεύθυνο για την εκτελεστική λειτουργία, την προσοχή και τη μνήμη εργασίας, αρχίζει να χάνει όγκο ήδη από την ηλικία των 45 ετών, αλλά περιοχές είναι σε θέση να αντισταθμίσουν αυτή την έλλειψη σύμφωνα με την ίδια. Ακόμα πολλές από τις διεργασίες του εγκεφάλου μας ενισχύονται, σύμφωνα με τους ειδικούς, από την ενεργή παραμονή μας στον εργασιακό τομέα. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι αν η ηλικία συνταξιοδότησης καθορίζεται με βάση τις γνωστικές ικανότητες των εργαζομένων, δεν υπάρχει ιδιαίτερα σημαντικός λόγος, το όριο να διαμορφώνεται κοντά στα 60.
Οφέλη της συνταξιοδότησης
Ωστόσο, αν πάρουμε ως βασικό μας παράδειγμα τα χειρωνακτικά επαγγέλματα, όπου αποτελούν μια πολύ πιο απαιτητική διαδικασία, κυρίως για το σώμα, οι εθνικοί μέσοι όροι συνταξιοδότησης δεν μοιάζουν τόσο περίεργοι. Σε παρόμοιες εργασίες, όπου η υγεία των ανθρώπων επηρεάζεται σημαντικά, τα 65 έτη είναι ήδη μια αρκετά μεγάλη ηλικία και η ανάγκη για απόσυρση από το εργατικό δυναμικό πρέπει να γίνεται σεβαστή.
Ορισμένοι παράγοντες που παρακινούν έντονα ένα άτομο να συνταξιοδοτηθεί είναι το αγχωτικό και πιεστικό εργασιακό περιβάλλον, οι βαριές χειρωνακτικές δουλειές, οι βραδινές βάρδιες και οι χαμηλά αμοιβόμενες θέσεις που οδηγούν τον εργαζόμενο να αναζητήσει δεύτερη θέση εργασίας. Γι’ αυτούς τους τύπους εργασίας η συνταξιοδότηση μπορεί στην πραγματικότητα να βελτιώσει τα αποτελέσματα της υγείας, δηλώνει η Dr. Renzi-Hammond. Πιο συγκεκριμένα αν αφήνετε μια δουλειά που σας κάνει σωματικά κακό, όπου κοιμάστε ελάχιστα και είστε συνεχώς αγχωμένοι, τότε η συνταξιοδότηση είναι εξαιρετική για την υγεία σας, τόσο τη σωματική, όσο και την ψυχική.
Είτε θετικό, είτε αρνητικό το πρόσημο για τον καθένα που αγγίζει την παύση της εργασίας του, το σίγουρο είναι ότι αυτό το ηλικιακό όριο δεν θα πρέπει να εκτιμάται μόνο με τον οικονομικό παράγοντα, αλλά κυρίως με αυτόν της υγείας. Η συνταξιοδότηση μπορεί να λειτουργήσει τόσο ψυχοπιεστικά, όσο και ανακουφιστικά. Η απόφαση για μια χαμηλότερη ηλικία συνταξιοδότησης πρέπει να παρθεί με βάση την υγεία των ανθρώπων. Δεν πρέπει να μας αφορά μόνο το πόσα χρόνια εργάστηκαν οι άνθρωποι, αλλά και πόσο καιρό έχουν να απολαύσουν τη σύνταξή τους και αυτός ο αριθμός είναι διαφορετικός ανάλογα με τη φυλή, το φύλο, την οικονομική τάξη και το είδος της εργασίας που κάνουμε.
