Σήμερα ο παγκόσμιος πληθυσμός φτάνει τα 7,6 δισεκατομμύρια και αυξάνεται με τέτοιους ρυθμούς που υπολογίζεται να φτάσει τα 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050. Αυτό δημιουργεί σημαντικά ερωτήματα όπως πώς θα τραφούν 10 δισ. ανθρώποι χωρίς η κάλυψη των αναγκών να σημάνει τη μη αναστρέψιμη καταστροφή του πλανήτη; Μπορεί η Γη να θρέψει 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους; Η απάντηση στο ερώτημα ενδεχομένως να μην κρύβεται στην αντιμετώπιση ή την αγωνία του υπερπληθυσμού. Αλλά στην τρομακτική υπερκατανάλωση και στην αδιαφορία των οικονομικά ισχυρότερων χωρών.
Υπερπληθυσμός και «διατροφικό μέλλον»
Το Museu do Amanha (Μουσείο του Αύριο) του Ρίο προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, έχοντας στόχο να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει πάνω στο θέμα. Ειδικότερα, το 2050 θα χρειάζεται 50% περισσότερη ενέργεια και 40% περισσότερο νερό για να τραφεί ο πλανήτης, αναφέρει το υπερ-μοντέρνο μουσείο πάνω στους τοίχους του οποίου προβάλλονται βίντεο με καλλιέργειες σε όλες τις ηπείρους, στο πλαίσιο της έκθεσης που εγκαινιάστηκε την περασμένη εβδομάδα. «Η διατροφή έγινε ένα καυτό θέμα που ενδιαφέρει όλο τον κόσμο σήμερα», εξηγεί ο Λεονάρντο Μενέζες, επιμελητής της έκθεσης «Pratodomundo» (Φαγητό για όλο τον κόσμο).
Αλληλεπιδραστικές προβολές επιτρέπουν στον θεατή να ακολουθήσει μια ολόκληρη διαδρομή για να κατανοήσει τις προκλήσεις της διατροφής σε λίγα χρόνια. Φαίνεται πως θα υπάρχει σοβαρή έλλειψη γεωργικής έκτασης αλλά ήδη πολλοί τρόποι διερευνώνται, όπως οι πειραματικές καλλιέργειες μέσα στις πόλεις (οριζόντιες στις ταράτσες ή κάθετες πάνω στους τοίχους) που πραγματοποιούνται ήδη σε 50 χώρες. Αλλά και μέσα στις ερήμους, μέσα στα δάση ή στην τούνδρα.
Και άλλα μέσα υπάρχουν για να επεκταθούν οι καλλιέργειες ώστε να τραφούν όλο και περισσότεροι άνθρωποι με σεβασμό παράλληλα στο περιβάλλον: πάνω στους ωκεανούς(θαλάσσια αγροκτήματα) ή μέσα σε υπόγειες σήραγγες όπως ήδη γίνεται στο Λονδίνο. Μάλιστα από εδώ και πέρα αρχίζουν οι καλλιέργειες ακόμη και μέσα σε φυτείες. Η πολιτεία Παρά του Αμαζονίου, στη βόρεια Βραζιλία, αναπτύσσει κακαόδεντρα και πιπεριές υπό τη μεγάλη σκιά που προσφέρουν οι κοκοφοίνικες πάνω από τα δέντρα αυτά. Οι τεχνικές αυτές περιορίζουν επίσης τη διάβρωση των εδαφών και αυξάνουν τη γονιμότητά τους. Το διατροφικό μέλλον θα περάσει και από την τεχνολογία που παρουσιάζεται στο μουσείο, όπως για παράδειγμα οι ρομποτικοί επικονιαστές, που θα αναλάβουν το έργο που έκαναν οι αποδεκατισμένες από τον άνθρωπο μέλισσες ή τα «χάμπουργκερ του εργαστηρίου». Παράλληλα, ένα μέρος της έκθεσης αφιερώνεται στις αμφιλεγόμενες καλλιέργειες των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, στον ρόλο των γυναικών στις καλλιέργειες και στα προβλήματα υγείας που συνδέονται με την κακή διατροφή.
To παγκόσμιο πρόβλημα της σπατάλης τροφίμων
Στον κόσμο υπάρχουν περίπου 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι που πέφτουν για ύπνο χωρίς να έχουν καταναλώσει ούτε ένα γεύμα κατά τη διάρκεια της ημέρας. Την ίδια στιγμή περίπου 88 εκατ. τόνοι τροφίμων εκτιμάται ότι σπαταλιόνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε ετήσια βάση, αξίας 143 δις ευρώ, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο περίπου 1,3 δισ. τόνοι ετησίως, δηλ. το 1/3 των τροφίμων που παράγονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Ενδεικτικά, σύμφωνα με παλιότερη έρευνα που είχε δημοσιευτεί στο επιστημονικό περιοδικό PLOS One, κάθε χρόνο το 40% της διαθέσιμης τροφής στις ΗΠΑ πετιέται, ενώ στην Μεγάλη Βρετανία, εκτιμάται ότι το 1/3 της τροφής που θα αγορασθεί θα βρεθεί στα σκουπίδια, αν και είναι κατάλληλο προς κατανάλωση. Η σπατάλη αντιστοιχεί σε 13 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο και στο 2,4% των ετήσιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της χώρας. Και δεδομένου ότι το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού υποφέρει από υποσιτισμό, αυτά τα νούμερα δεν είναι μόνο ανησυχητικά, αλλά και αποκαλυπτικά για την ουσία ενός παγκόσμιου προβλήματος και της διαχείρησης του.
Μάλιστα η τάση της σπατάλης των τροφίμων είναι αυξητική και σύμφωνα με έρευνα της Boston Consulting Group (BCG) εκτιμάται πως αν συνεχίσουμε στην ίδια πορεία έως το 2030 τα τρόφιμα που πετιούνται στα σκουπίδια μπορεί να ξεπεράσουν τους 2 δισεκατ. τόνους ετησίως.«Προβλέπουμε μια πραγματική κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο», έχει επισημάνει στο Thomson Reuters Foundation ο Έσμπεν Χέγκνσολτ, ένας από τους συντάκτες της εν λόγω μελέτης, υπογραμμίζοντας πως «οι ποσότητες των απορριμμάτων και οι κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που θα έχουν είναι σοβαρές αν δεν αλλάξουμε πορεία. Όταν αγωνιζόμαστε κατά της απώλειας και της απόρριψης τροφίμων, αγωνιζόμαστε ταυτοχρόνως κατά της πείνας, της φτώχειας και της υπερθέρμανσης του πλανήτη».
Οι αιτίες που προκαλούν είτε την απώλεια είτε τη σπατάλη των τροφίμων είναι εμφανείς από το στάδιο της προ-συγκομιδής έως την κατανάλωση και εντοπίζονται στις πρακτικές παραγωγής, στα πρότυπα ποιότητας, στη μη συγκομιδή, στην υπερ-παραγωγή, στον ανεπαρκή προγραμματισμό, στις τεχνικές συγκομιδής, στις συνθήκες αποθήκευσης, στη μεταφορά ιδιαίτερα των νωπών προϊόντων, στην «διαστρεβλωμένη» ευημερία των νοικοκυριών, στην ανάπτυξη του τομέα των εστιατορίων και της τροφοδοσίας, στην κακό σχεδιασμό των αγορών των νοικοκυριών, στην απόρριψη τροφίμων λόγω σύγχυσης με τις ημερομηνίες, στις υπερβολικές μερίδες που δεν καταναλώνονται, στις καταναλωτικές συνήθειες (πχ. προμήθειες για μεγάλες χρονικές περιόδους), στο μέγεθος της συσκευασίας, στις μαζικές προσφορές κ.λπ.
Μια άλλη πτυχή της σπατάλης των τροφίμων, είναι και η κατανάλωση σημαντικών φυσικών πόρων για την παραγωγή προϊόντων που καταλήγουν στα σκουπίδια. Η ανάγκη μείωσης αυτού του φαινομένου καθίσταται επιτακτικότερη, αν λάβουμε υπόψη ότι η παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα αναμένεται να αυξηθεί σε 60%, λόγω και της αύξησης πληθυσμού αλλά και της αλλαγής καταναλωτικών προτύπων. Ωστόσο, η σπατάλη των τροφίμων δεν έχει μόνο οικονομικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις. Αποτελεί ταυτόχρονα ένα τεράστιο κοινωνικό και ηθικό πρόβλημα, εάν αναλογιστούμε την επισιτιστική ανασφάλεια και την πείνα. Οι φάρμες, η μεταποίηση, οι κατασκευές και οι χώροι εστίασης αποτελούν βασικούς τομείς σπατάλης τροφίμων σε όλη τη διάρκεια της αλυσίδας εφοδιασμού. Ωστόσο, κατά μέσο όρο και σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι τομείς που συμβάλουν περισσότερο στη δημιουργία απορριμμάτων τροφίμων στην ΕΕ είναι με ποσοστό 53% τα νοικοκυριά. Ακολουθεί δεύτερη στη λίστα, με μεγάλη διαφορά, η μεταποίηση και συγκεκριμένα με ποσοστό 19%.
Υπερπληθυσμός και υπερκατανάλωση
Είναι λοιπόν γεγονός πως βρίσκονται σε εξέλιξη δύο φαινόμενα: Από τη μία είναι σαφές πως ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη δεν ήταν ποτέ τόσο υψηλός και από την άλλη είναι επίσης δεδομένο ότι τα επίπεδα υπερκατανάλωσης και σπατάλης στον ανεπτυγμένο κόσμο είναι άνευ προηγουμένου. Ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει αυξηθεί κατά περισσότερο από 600% σε 200 χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η ταχύτερη αύξηση του πληθυσμού σημειώνεται όχι σε χώρες της ανεπτυγμένης δύσης, αλλά στην Αφρική και στην Ασία, στις οποίες σύντομα, μέχρι το 2050, θα περιλαμβάνονται 15 από τα 20 πιο πολυπληθέστερα έθνη.
Το ζήτημα του υπερπληθυσμού έρχεται να προστεθεί στη μακρά λίστα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν ήδη πολλές χώρες αυτών των περιοχών. Τυπικές προβλέψεις εκτιμούν ότι η αγροτική παραγωγή θα πρέπει να αυξήσει την παραγωγή από 50 έως 100%, ενώ το καλύτερο επίπεδο ζωής πολλαπλασιάζει αυτομάτως τη ζήτηση ζωικών προϊόντων όπως το τυρί, τα γαλακτοκομικά, αλλά και τα ψάρια και ειδικά η κτηνοτροφία και η καλλιέργεια ζωοτροφών απαιτούν πολύ περισσότερη γη, νερό και ενέργεια σε σχέση με την παραγωγή για κατανάλωση αποκλειστικά και μόνο αγροτικών προϊόντων. Πόσο κρέας θα καταναλώνουν τα δισεκατομμύρια του παγκόσμιου πληθυσμού δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια. Εάν ωστόσο, «αγαπούν» το κρέας στον βαθμό που το προτιμά σήμερα ο δυτικός κόσμος, οι ανάγκες θα είναι τεράστιες. Πολλοί είναι μάλιστα αυτοί που υποστηρίζουν ότι περιβαλλοντικές καταστροφές θα γίνουν προκειμένου να ικανοποιήσουν την επιθυμία του παγκόσμιου πληθυσμού για κρέας: ρημαγμένη γη, πόλεμος για το νερό και αρπαγές εκτάσεων που θα αφήσουν εκατομμύρια αγρότες στις φτωχές χώρες χωρίς κανένα μέσο επιβίωσης.
Τα δύο αυτά ζητήματα του πληθυσμού και της κατανάλωσης θα πρέπει να βρεθούν στην κορυφή της πολιτικής και οικονομικής ατζέντας. Έχουν αγνοηθεί σε μεγάλο βαθμό τόσο από τις πολιτικές ηγεσίες, όσο και από τις δυτικές κοινωνίες εν γένει, δημιουργώντας προβλήματα τόσο στο περιβάλλον όσο και στην ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Είναι λοιπόν επιτακτική η ανάγκη για τις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες να σταματήσουν την υπερκατανάλωση και την σπατάλη των τροφίμων.
TVXS
