Τα fake news – ή ψευδεπίγραφες ειδήσεις, όπως ονομάζονται στα ελληνικά – δεν είναι σίγουρα καινούριο φαινόμενο. Όσο πίσω κι αν κοιτάξεις στην ιστορία, θα βρεις κάποιον που για προσωπικό του όφελος διέδωσε ή κάποιο πλήρες ψέμα, ή κάτι εν μέρει αληθές, ενισχυμένο όμως με κάποια ψεύτικη πληροφορία σχετικά με το πώς, το πότε, το ποιος, το πού ή το γιατί.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια ο όρος έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής για δύο λόγους. Από την μία, το διαδίκτυο βοήθησε τα fake news να εξαπλώνονται πολύ πιο γρήγορα, εύκολα και σε μεγαλύτερη κλίμακα. Από την άλλη, από την τελευταία προεκλογική περίοδο των ΗΠΑ και μετά φαίνεται να έχουν γίνει η αγαπημένη φράση του Ντόναλντ Τραμπ τόσο στα tweets του, όσο και στις επίσημες δηλώσεις του.
Τι, όμως, βοηθάει τα fake news πέρα από το να διαδοθούν και να γίνουν πιστευτά; Η απάντηση βρίσκεται στον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλός μας σε επίπεδο μνήμης και συγκεκριμένα στην λάθος κατανομή της. Αν δούμε τον τίτλο ενός άρθρου, ακόμα και αν αργότερα μάθουμε ότι ήταν παραπλανητικός, είναι πολύ πιθανό ότι όταν περάσει ένα χρονικό διάστημα θα ανακαλούμε τις πληροφορίες του τίτλου, χωρίς όμως συγχρόνως να θυμόμαστε από πού πήραμε την πληροφορία ή ότι αργότερα διαψεύστηκε.
Βέβαια, ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν λάθος κατανομή της μνήμης τους, συγκεκριμένα οι πιο δημιουργικοί άνθρωποι που είναι σε θέση να συσχετίζουν ευκολότερα λέξεις και έννοιες μεταξύ τους, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί ότι η λάθος κατανομή μπορεί να είναι συλλογική. Μιλάμε ουσιαστικά για το Φαινόμενο Μαντέλα, σύμφωνα με το οποίο ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει την αίσθηση ότι θυμάται 100% ένα γεγονός, το οποίο στην πραγματικότητα δεν συνέβη ποτέ. Στην πιο ήπια μορφή του έχει να κάνει με το να έχουμε όλοι πειστεί ότι μία φράση κάποιας ταινίας είναι διαφορετική από αυτήν που όντως ακούγεται στην ταινία (στο Star Wars ο Darth Vader δεν λέει ποτέ το όνομα του Luke, όταν του αποκαλύπτει πως είναι ο πατέρας του. Αντιθέτως λέει ένα απλό «No»), αλλά το πράγμα γίνεται πιο σοβαρό όταν, για παράδειγμα, όλοι έχουν πειστεί ότι ένας υποψήφιος πολιτικός έκανε κάτι αρνητικό ή θετικό, το οποίο ποτέ δεν συνέβη.
Τα fake news, όμως, έχουν και έναν ακόμα βοηθό στην διάδοσή τους, τις προκαταλήψεις μας. Το θέμα είναι απλό, στην πραγματικότητα κανένας μας δεν είναι απόλυτα αντικειμενικός και αυτό γιατί ό,τι ακούμε και λέμε δεν μπορεί παρά έστω κατά ένα ποσοστό να φιλτράρεται από τα συναισθήματά μας και τις αντιλήψεις μας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι είναι πολύ πιο πιθανό να πιστέψουμε κάτι που ταιριάζει με τα γενικότερα πιστεύω μας, ακόμα κι αν είναι ψέμα, παρά κάτι που τα αντικρούει πλήρως, ακόμα κι αν είναι αλήθεια. Αυτό δεν σημαίνει ότι η μνήμη μας θα απορρίψει τα δεύτερα, αλλά σίγουρα θα τους δώσουμε πολύ μικρότερη σημασία σε συναισθηματικό επίπεδο και σύντομα θα είναι σαν να μην τα ακούσαμε/διαβάσαμε ποτέ, αφού θα τα αντιμετωπίσουμε ως περιττές πληροφορίες.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι τα fake news συσχετίζονται με εγκεφαλικές και συναισθηματικές λειτουργίες που σε μεγάλο βαθμό δεν μπορούμε να ελέγξουμε, μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας στο να τα εντοπίζει και κατά συνέπεια να τα απορρίπτει πριν αποθηκευτούν με τον όποιο τρόπο στη μνήμη μας. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να ακολουθήσουμε λίγο πολύ την επιστημονική οδό και κάθε φορά που πέφτουμε πάνω σε μία είδηση, ειδικά αν μας φαίνεται ύποπτη, να προσπαθούμε να απαντήσουμε σε αυτές τις τρεις ερωτήσεις:
Σε ποιο είδος εντάσσεται αυτό που διαβάζουμε;
Το ίδιο ισχύει και για ειδήσεις που μας έρχονται από την τηλεόραση, ραδιόφωνο και τις εφημερίδες, αλλά ειδικά όταν μιλάμε για ιστοσελίδες και social media θα πρέπει να σταματήσουμε μία στιγμή και να κατανοήσουμε αν αυτό που διαβάζουμε είναι ειδησεογραφικό άρθρο/κείμενο, άρθρο/κείμενο γνώμης ή έχει καθαρά χιουμοριστικό περιεχόμενο.
Πού έχει δημοσιευτεί;
Αν κάτι έχει δημοσιευτεί μόνο από ένα μέσο ή άτομο, τότε υπάρχουν πολλές πιθανότητες να είναι άποψη ή μη επαληθευμένη πληροφορία, ειδικά αν αυτό το μέσο ή άτομο έχει ιστορικό στα fake news. Αν κάτι είναι αλήθεια και είναι σημαντικό, τότε οι πιθανότητες λένε ότι θα συναντήσεις την πληροφορία σε πολλά και διαφορετικά μεταξύ τους μέσα.
Ποιος επωφελείται από αυτή την είδηση;
Σκέψου ποιος έχει κέρδος από το να πιστέψεις την συγκεκριμένη είδηση και κατά πόσο είναι τυχαίο που «έσκασε» την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Μπορεί, μάλιστα, να συνειδητοποιήσεις ότι αυτό το άτομο προσπαθεί να σε χειραγωγήσει, μέσω των ενδιαφερόντων σου ή των προκαταλήψεών σου.
athensvoice.gr
